Ὑμνολογία, ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας Α΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλος Βασιλειάδης) 

Ἡ ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μᾶς εἶναι πολὺ πλούσια καὶ γεμάτη ἀπὸ ὑψηλὰ νοήματα, ὅπως καὶ ὅλες οἱ ἐκκλησιαστικὲς τέχνες. Πιὸ κάτω θὰ δοῦμε μὲ ποιὸ τρόπο οἱ ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας, ἐπίσκοποι καὶ ἱερεῖς, μποροῦν νὰ χρησιμοποιήσουν τὴν ὑμνολογία καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ στὸ ποιμαντικό τους ἔργο. 

Ἀρχικὰ θὰ μπορούσαμε νὰ διαπιστώσουμε πῶς μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ποίηση οἱ ὑμνογράφοι ἐκφράζουν τὰ ὀρθόδοξα δόγματα καὶ γενικὰ τὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας. Στὸν μικρὸ ἐσπερινὸ[i] κάθε ἤχου ὑπάρχουν τὰ λεγόμενα Δογματικὰ Θεοτοκία, τὰ ὁποῖα, ὅπως τὸ λέγει καὶ ἡ λέξη, περιέχουν δογματικὲς ἀλήθειες τῆς Ἐκκλησίας μας. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὰ πρῶτα Θεοτοκία στὸν ἑσπερινὸ κάθε ἤχου[ii]. Ἔτσι μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο οἱ πιστοὶ μποροῦν εὔκολα καὶ ἀβίαστα νὰ μάθουν τὰ δόγματα τῆς Ἐκκλησίας.

Ἡ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ σκοπὸ ἔχει νὰ ὑποβοηθεῖ, ἔτσι ὥστε οἱ πιστοὶ νὰ μποροῦν νὰ κατανοήσουν καὶ νὰ βιώσουν καλύτερά τα νοήματα, ποῦ ὑπάρχουν στὴν ἐκκλησιαστικὴ ὑμνολογία. Ἡ μουσικὴ αὐτὴ καθ’ ἐαυτὴ δὲν εἶναι αὐτοσκοπὸς ἀλλὰ ἕνα μέσο καὶ ἕνας τρόπος, μὲ τὸν ὁποῖο εἰσέρχονται στὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου τὰ νοήματα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιήσεως. Ὅταν ἡ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ αὐτονομηθεῖ καὶ γίνει αὐτοσκοπός, τότε ἁπλὰ ἐξυπηρετεῖ τὴν ἀνθρώπινη ματαιοδοξία καὶ τὴν ἐπίδειξη τῶν φωνητικῶν ἱκανοτήτων τοῦ ἱεροψάλτη. Δυστυχῶς τὶς περισσότερες φορὲς στὴ σημερινὴ πραγματικότητα οἱ μελωδοὶ συνθέτουν ὕμνους, οἱ ὁποῖοι δὲν βοηθοῦν τὸ σκοπὸ γιὰ τὸν ὁποῖο ὑπάρχει ἡ μουσική, ἀλλὰ μὲ τὶς μελωδικές τους γραμμὲς σκοπὸ ἔχουν νὰ ἐντυπωσιάσουν τὸ ἐκκλησίασμα μὲ τὶς ἐντυπωσιακές τους «θέσεις» (μελωδικὲς γραμμές). Γι’ αὐτὸ βλέπουμε σήμερα ὅτι ἔχει ἐπεκταθεῖ ἡ ἔκταση τῆς κλίμακας καὶ τῶν μελωδικῶν γραμμῶν κάθε ἤχου, ἔτσι ὥστε νὰ ἀνταποκρίνονται οἱ ἦχοι στὶς σημερινὲς ἀπαιτήσεις τοῦ ἱεροψάλτη. Ἡ ἔκταση τῆς κλίμακας κάθε ἤχου στὰ κλασσικὰ κείμενα εἶναι πολὺ μικρότερη ἀπὸ τὴ σημερινὴ ἔκταση τῆς κλίμακας τῶν ἤχων. Εἶναι καὶ αὐτὸ δεῖγμα τῆς προσπάθειας τῶν μελωδῶν νὰ ἐπιδείξουν τὶς φωνητικὲς ἱκανότητες τοῦ ἱεροψάλτη καὶ ὄχι νὰ τονίσουν τὸ νόημα τῶν ὕμνων.

(συνεχίζεται)

---

[i] Ὁ μικρὸς ἑσπερινὸς κάθε ἤχου τελεῖται τὸ ἀπόγευμα τοῦ Σαββάτου, ὅταν πρόκειται τὸ βράδυ τῆς ἴδιας μέρας νὰ τελεστεῖ ἀργυπνία.

[ii] Βλ. Πρῶτο θεοτοκίο τοῦ Ἃ΄ ἤχου: «Τὴν παγκόσμιον δόξαν, τὴν ἐξ ἀνρθρώπων σπαρείσαν, καὶ τὸν Δεσπότην τεκοῦσαν, τὴν ἐπουράνιον πύλην, ὑμνήσωμεν Μαρίαν τὴν Παρθένον, τῶν Ἀσωμάτων το ἄσμα καὶ τῶν πιστῶν το ἐγκαλώπισμα. Αὕτη γὰρ ἀνεδείχθη οὐρανός, καὶ ναὸς τῆς θεότητος. Αὕτη τὸ μεσότοιχον τῆς ἔχθρας καθελοῦσα, εἰρήνην ἀντεισῆξε καὶ τὸ Βασίλειον ἠνέωξε...».