Γ. Τρίτη Περίοδος ἢ Μεσαιωνικὴ ᾿Εποχὴ (700-1453 μ.Χ.) 1. Μελοποιοὶ καὶ Ὑμνογράφοι

(Σχέδιο: Χριστόδουλος Βασιλειάδης)

α. ᾿Ιωάννης ὁ Δαμασκηνὸς καὶ οἱ σύγχρονοί του 

          Ὁ Χριστιανισμὸς δὲν ἀρκέστηκε σὲ ὅ,τι παρέλαβε ἀπὸ τὴν ᾿Εθνικὴ μουσικὴ τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ φρόντισε νὰ προσαρμόσῃ τὴ μουσικὴ αὐτὴ στὶς ἀνάγκες τῆς θείας λατρείας, νὰ τὴν καλλιεργήσῃ καὶ τελικὰ νὰ τὴν φθάσῃ σὲ τέτοιο βαθμὸ τελειότητας, ὥστε σήμερα νὰ θεωρῆται ἀπὸ ἐπιφανεῖς μουσικολόγους, ὡς τὸ πιὸ τέλειο καὶ θαυμαστὸ μουσικὸ σύστημα.

          Τοῦτο ἔγινε βέβαια ἀπὸ ἰδιοφυεῖς ἀνυπέρβλητους ὑμνογράφους καὶ μελουργούς, λαϊκοὺς ἢ ἱερωμένους, οἱ ὁποῖοι ἀποκρυστάλλωσαν στὴ θεία ᾀσματικὴ τέχνη τὴν ἴδια τους τὴν προσωπικότητα, ἔτσι ὥστε ἡ ἱστορία τους νὰ θεωρῆται καὶ ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς ᾿Εκκλησιαστικῆς μουσικῆς.

          Μεταξὺ αὐτῶν τὴν πρώτη θέση κατέχει ὁ Πατὴρ καὶ διδάσκαλος τῆς ᾿Εκκλησίας ὁ ᾿Ιωάννης ὁ Δαμασκηνὸς (676-756). Μέγας φιλόσοφος, μουσικὸς καὶ θεολόγος. ῎Εξοχος ὑμνογράφος, κορυφαῖος τῶν μελῳδῶν καὶ ᾀσμα-τογράφων τῆς ᾿Εκκλησίας. Θεωρεῖται τὸ μεταίχμιο τῆς Ἀρχαίας καὶ νεώτερης ᾿Εκκλησιαστικῆς μουσικῆς, ἀφοῦ διαῤῥύθμισε καὶ ἀνακαίνισε τὴν παλαιότερη μουσικὴ καὶ τὴν παρασημαντική της καὶ παράλληλα ξεκαθάρισε τὶς ᾿Εκκλησιαστικὲς μελῳδίες ἀπὸ τὰ ἀπρεπῆ καὶ ἀνάρμοστα μέλη τῆς “θυμελικῆς”  μουσικῆς, ποὺ ἐξακολουθοῦσαν νὰ ὑπάρχουν. ᾿Ωνομάστηκε “Μαΐστωρ”13 τῆς μουσικῆς, καὶ εἶναι ἡ πρώτη πηγὴ τῆς Βυζαντινῆς μουσικῆς14.

          Τὸ μουσικὸ ἔργο τοῦ ᾿Ιωάννη Δαμασκηνοῦ εἶναι τεράστιο. Εἰσήγαγε ἁπλούστερο σύστημα παρασημαντικῆς, τὴν ἀγκιστροειδῆ παραση-μαντική, καὶ ἔγραψε τὸ μέγα βιβλίο τῆς ᾿Εκκλησίας, τὴν ᾿Οκτώηχο ἢ Παρακλητική. ῎Εγραψε θεωρία τῆς ᾿Εκκλησιαστικῆς μουσικῆς μὲ βάση τὸ ῾Ελληνικὸ πεντάχορδο ἢ τροχό. Συνέθεσε πάνω ἀπὸ 60 κανόνες, ὅπως τὸν κανόνα “᾿Αναστάσεως ἡμέρα...” , τὸν ὁποῖο ἔγραψε ἀπὸ τὸν πανηγυρικὸ λόγο τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου15, τοὺς κανόνες, “῎Εσωσε λαόν...” τῶν Χριστουγέννων, “Στείβει θαλάσσης...” τῶν Θεοφανίων, “Θείῳ καλυφθείς...”  τῆς Πεντηκοστῆς, “᾿Ανοίξω τὸ στόμα μου...” τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, “Τῷ Σωτῆρι Θεῷ...” κ.ἄ. Ὡς λαμπρὸς καὶ ἔνθεος μουσικοδιδάσκαλος καὶ μελοποιὸς πλούτησε τὴν ᾿Εκκλησία μὲ ποικίλα καὶ πολυάριθμα, μελισθέντα ἀπὸ τὸν ἴδιο, ᾄσματα. Μελοποίησε τὰ 8 μέγιστα κεκραγάρια, “Τὸ προσταχθὲν μυστικῶς...”  τοῦ ἀκαθίστου ὕμνου, τὸ ἀργὸ δίχορο “Τῇ ὑπερμάχῳ...” , τὸ“᾿Ιδοὺ ὁ Νυμφίος...” , τὸ “῞Οτε οἱ ἔνδοξοι μαθηταί...” , τὸ “Γεύσασθε καὶ ἴδετε...” σὲ ἦχο Α΄, τὸ “Νῦν αἱ Δυνάμεις...” , καθίσματα, κοινωνικά, χερουβικὰ καὶ ἄλλα πολλά. Συνέθεσε ἐπίσης καὶ τὰ ἰδιαίτερα γνωστὰ 26 νεκρώσιμα ἰδιόμελα.

(συνεχίζεται)