Β. Δεύτερη Περίοδος (300-700 μ.Χ.). 2. Ποιητὲς καὶ Ὑμνῳδοὶ (300-700 μ.Χ.) ΣΤ΄.

(Σχέδιο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

          Γρηγόριος ὁ Διάλογος (540-604). Πάπας ῾Ρώμης (590-604). Μουσικώτατος. Γνώριζε τέλεια τὸ μουσικὸ σύστημα τῶν ᾿Αρχαίων Ἑλλήνων. ᾿Αναμόρφωσε τὸ ᾿Αμβροσιανὸ μέλος καὶ εἰσήγαγε τοὺς 4 πλάγιους ἤχους στὴν ᾿Εκκλησιαστικὴ μουσική. ᾿Αφοῦ συγκέντρωσε τοὺς ὕμνους, ποὺ ψάλλονταν - ὡς τότε - ἀπέκλεισε ἐκείνους ποὺ θεώρησε “ἐπικίνδυνους”, συνέθεσε ἐπίσης καινούργιους, καὶ τοὺς κατέταξε σύμφωνα μὲ τὸ ἑορτολόγιο. Κατάρτισε τὸ τυπικὸ τῆς ῾Ρωμαϊκῆς ᾿Εκκλησίας, ποὺ περιέχεται στὸ “᾿Αντιφωνάριο”, μὲ τὸ ὁποῖο καθώριζε τὸ ὕφος τῆς ᾿Εκκλησιαστικῆς μουσικῆς καὶ τὴ σειρά, ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ ψάλλωνται οἱ ὕμνοι κατὰ τὴ Θεία Λειτουργία. ῞Ιδρυσε στὴ ῾Ρώμη μουσικὴ Σχολή, ποὺ διατηρήθηκε ἐπὶ 300 χρόνια μετὰ τὸν θάνατό του.

          Τὸ ἔργο τοῦ Γρηγορίου ὑπῆρξε σπουδαῖο. ῞Οπως προαναφέραμε, ἡ μουσικὴ τοῦ ᾿Αμβροσίου ἀποτέλεσε ἐπὶ δύο αἰῶνες τὴ βάση γιὰ ὅλη τὴ μουσικὴ τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης. Σεμνὴ μὲ ῥυθμικὸ τόνο, εἶχε χαρακτη-ριστικὴ ἐπιβλητικότητα. Μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου ὅμως, ἔλαβε τεράστιο πλοῦτο μελῳδίας καὶ αἰσθησιακοὺς τόνους, ὥστε, ὅπως ἔλεγε ὁ Ἱερὸς Αὐγουστῖνος, διήγειρε περισσότερο τὶς αἰσθήσεις, ἐνῷ ἐξα-σθένιζε ἡ δύναμη τοῦ περιεχομένου τῶν ὕμνων στὸ πνεῦμα.

          ῎Ετσι τὸ ᾿Αμβροσιανὸ μέλος πῆρε κοσμικὸ χαρακτῆρα, ὁπότε ἀνέλαβε νὰ τὸ μεταῤῥυθμίσῃ καὶ νὰ τὸ ἐπαναφέρῃ στὸ αὐστηρὸ ᾿Εκκλησιαστικὸ ἦθος ὁ Πάπας Γρηγόριος ὁ Διάλογος.

          Τὸ Γρηγοριανὸ μέλος εἶναι μουσικὴ μονόφωνη καὶ ἀργή, προσεγγίζουσα περισσότερο πρὸς τὴν ᾿Αρχαΐζουσα ψαλμῳδία. Αὐτὴ τὴ μουσικὴ ἔγραψε στὸ ᾿Αντιφωνάριο μὲ ἰδιαίτερη σημειογραφία12, καὶ ἔτσι ἔκανε τὴν εἰσαγωγὴ τῶν πλάγιων ἤχων, ποὺ προαναφέραμε. Τὴ Σχολὴ τὴν ἵδρυσε, γιὰ νὰ καλλιεργήσῃ, νὰ προφυλάξῃ καὶ νὰ διατηρήσῃ τὴ μουσικὴ αὐτή.

          Οἱ μελῳδίες τοῦ Γρηγοριανοῦ μέλους εἶναι ἐλεύθερες, δὲν βασίζονται σὲ ποιητικὰ μέτρα, ἀλλὰ στὸν πεζὸ λόγο, καὶ τὶς ἔψαλλαν μόνο ἄνδρες. Δηλαδὴ τὰ κείμενα, ποὺ εἶναι παρμένα ἀπὸ τὴ Βίβλο, συνοδεύονται πιστά, ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ὡς τὸ τέλος, ἀπὸ μιὰ συνεχῆ  μελῳδικὴ γραμμή.

          Ὁ ῥυθμὸς ἐπίσης εἶναι ἐλεύθερος, ἀκολουθῶντας τὸν ῥυθμὸ τοῦ κειμένου. ᾿Αργότερα οἱ μελῳδίες του διακρίνονται, ἀνάλογα μὲ τὸν τρόπο, ποὺ ψάλλονται, σὲ“συλλαβικές”,  ὅταν μιὰ συλλαβὴ ἀντιστοιχῇ σὲ ἕνα φθόγγο τῆς μελῳδίας, καὶ σὲ“μελισμαστικές”,  ὅταν κάθε συλλαβὴ ἀποδίδεται μὲ περισσότερους ἀπὸ ἕνα φθόγγο (τὰ μελίσματα). Οἱ μελῳδίες τοῦ Γρηγοριανοῦ μέλους ἦσαν μονοφωνικὲς καὶ μὲ αὐτὴ τὴ μορφὴ καθιερώθηκαν. 

          Πράγματι ἀπὸ τότε ἡ μουσικὴ παραμένει μονόφωνη. Πρὸς τὸ τέλος βέβαια τῆς Α΄ χιλιετίας ἔκανε τὴν ἐμφάνισή της καὶ ἡ πολυφωνικὴ ᾿Εκκλησιαστικὴ Μουσική, ἀλλὰ ἡ μονόφωνη μουσικὴ οὐδέποτε ἔπαψε νὰ ὑπάρχῃ.

(συνεχίζεται)