Α) Ὑμνολογία
Ὑμνολογία εἶναι ἡ φιλολογία τῶν ὕμνων, δηλαδὴ ἡ ἐπιστημονικὴ ἐνασχόληση μὲ τοὺς ὕμνους, τοὺς ποιητές τους καὶ γενικὰ τὴν ὑμνογραφία.
Β) Ὑμνογραφία
Ὑμνογραφία ὀνομάζεται ἡ συγγραφὴ λατρευτικῶν θρησκευτικῶν ὕμνων, καθὼς καὶ ἡ μελέτη αὐτῶν τῶν ὕμνων, ἡ ὁποία ἄκμασε στὴν Ἑλληνικὴ Ἀνατολή, καθὼς καὶ σὲ ἄλλες περιοχές, ὅπως Παλαιστίνη, Ἰταλία, Κύπρο καὶ ἀλλοῦ. Ἡ ὑμνογραφία αὐτὴ εἶναι ἔμμετρος, εἴτε προσῳδιακή, εἴτε ρυθμοτονική. Οἱ ὑμνογράφοι συνθέτουν ὕμνους, εἴτε
πρωτότυπους, εἴτε βάσει ἄλλων προηγουμένων μελῶν. Ἡ βυζαντινὴ ὑμνογραφία ἐκτείνεται στὴν προβυζαντινὴ καὶ μεταβυζαντινὴ περίοδο.
Οἱ πρῶτοι χριστιανοὶ ὑμνοῦσαν τὸν Θεό, χρησιμοποιῶντας ψαλμοὺς τοῦ Δαβίδ, καθὼς καὶ τὶς βιβλικὲς ᾠδές, ὕμνους, οἱ ὁποῖοι παρέμειναν στὴν λατρεία, ἰδιαίτερα στὴν ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου, ἐνῷ βγῆκαν ἀπὸ τὴ Θεία Λειτουργία σχεδὸν τελείως. Σταδιακὰ ἡ ὑμνογραφία προχώρησε σὲ πιὸ σύνθετες μορφές. Ἔτσι ἀπὸ τὶς ἁπλὲς μορφές, ὅπως τὸ τροπάριο, ἔφθασε στὸ κοντάκιο καὶ ἀργότερα στὸν κανόνα.
Ἀκόμη καὶ μετὰ ἀπὸ τὸ 1000 μ.Χ. οἱ ἐκκλησιαστικὲς ἀκολουθίες δὲν εἶναι ἑνιαῖες καὶ ταυτόσημες σὲ ὅλη τὴν Ἀνατολὴ καὶ τὴν ἑλληνίζουσα Δύση, ἀλλὰ ποικίλλουν στὶς διάφορες ἐκκλησίες καὶ μονές. Σταδιακὰ προέκυψε ἡ ἀνάγκη νὰ συντομευθοῦν
οἱ μεγάλες μοναστικὲς ἀκολουθίες, ἰδαίτερα στὶς πόλεις. Παράλληλα ἐπιβλήθηκε μιὰ
ἑνότητα στὶς διάφορες κατὰ τόπους ἐκκλησίες, μὲ τὰ διάφορα τυπικά, ὅπως τῆς
Κωνσταντινουπόλεως καὶ τῶν Ἱεροσολύμων. Ἀπὸ τὸ 1000 μ.Χ. οἱ ὑμνογράφοι ἀναμασοῦν
καὶ ἐπαναλαμβάνουν φράσεις τῶν μεγάλων πατέρων, καθὼς καὶ τῶν παλαιοτέρων ὑμνογράφων,
ἀλλὰ δυστυχῶς δὲν ὑπάρχει πρωτοτυπία καὶ δυνατότητα ἐξελίξεως.
