Προτυπώσεις του Σταυρού στην Παλαιά Διαθήκη B

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

        Μια άλλη προτύπωση του σημείου του σταυρού είναι και τη στιγμή που δίνει ο Ιακώβ την ευλογία του στα δύο παιδιά του Ιωσήφ, Εφραϊμ και Μανασσή. Όπως αναφέρει το βιβλίο της Γενέσεως «εκτείνας δε Ισραήλ (Ιακώβ) την χείρα την δεξιάν επέβαλεν επί την κεφαλήν Εφραϊμ, ούτος δε ήν ο νεώτερος, και την αριστεράν επί την κεφαλήν Μανασσή, εναλλάξ τας χείρας»[i]. Με τη λέξη «εναλλάξ» η διήγηση της Γενέσεως υποδηλώνει τον σταυροειδή σχηματισμό των χεριών. Αυτός ο σχηματισμός προεικονίζει με ένα μυστικό τρόπο τον σταυρό του Κυρίου. Η υμνολογία της Εκκλησίας μας αναφέρεται σε αυτό τον σταυροειδή σχηματισμό των χεριών του Ιακώβ: «Προτυπών τον σταυρόν σου, Χριστέ, ο πατρια΄ρχης Ιακώβ τοις εγγόνοις την ευλογίαν χαριζόμενος επί ταις κάραις εναλλάξ τας χείρας επέθηκεν»[ii]. Ένα άλλο τροπάριο σημειώνει τα εξής: «Ο γήρα καμφθείς και νόσω τρυχωθείς ανωρθούτο Ιακώβ χείρας αμείψας, την ενέργειαν φαίνων του ζωηφόρου σταυρού. Την παλαιότητα και γαρ του νομικού σκιώδους γράμματος εκαινογράφησεν ο εν τούτω σακρί προσπαγείς Θεός και την ψυχόλεθρον νόσον της πλάνης απήλασε»[iii].

        Όταν ο Θεός έδωσε τις δέκα πληγές στους Αιγυπίους, ο Φαραώ αναγκάστηκε και άφησε τους Εβραίους να φύγουν από την Αίγυπτο. Όμως μπροστά στους Εβραίους υπήρχε ένα τείχος αδιαπέραστο: Η Ερυθρά θάλασσα. Ο Μωυσής ζητά την βοήθεια του Θεού. Ο Κύριος τότε παραγγέλλει στον Μωυσή: «Έπαρον τη ράβδω σου και έκτεινον την χείρα σου επί την θάλασσαν και ρήξον αυτήν»[iv]. Έτσι ο Μωυσής υψώνει τη ράβδο του κατακόρυφα και εκτείνει το χέρι του οριζόντια, διαγράφοντας το σημείο του Σταυρού. Τότε η Ερυθρά θάλασσα διαχωρίζεται με θαυμαστό τρόπο και έτσι οι Εβραίοι μπορούν και περνούν διά μέσου της, πορευόμενοι προς την γη της Επαγγελίας.

(συνεχίζεται)

---

[i] Βλ. Γεν. μη΄, 14.

[ii] Τροπάριο Λιτής 14^ης Σεπτεμβρίου.

[iii] Τροπάριο στ΄ ωδής του Κανόνος 14^ης Σεπτεμβρίου.

[iv] Έξ. ιδ΄, 16.

Προτυπώσεις του Σταυρού στην Παλαιά Διαθήκη A

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

        Στη μελέτη αυτή θα παραθέσουμε κάποιες από τις πολλές προτυπώσεις του τιμίου και ζωοποιού σταυρού στην Παλαιά Διαθήκη.

        Μια πρώτη προτύπωση του τιμίου σταυρού είναι το «ξύλον της ζωής»[i], το οποίο υπήρχε μέσα στον Παράδεισο. Μετά την παράβαση της εντολής του Θεού από τους πρωτοπλάστους, ο Θεός εξεδίωξε αυτούς από τον Παράδεισο. Ο λόγος, που εξεδιώχθησαν οι πρωτόπλαστοι από τον Παράδεισο ήταν για να μη φάγει ο Αδάμ και η Εύα από τον καρπό του ξύλου της ζωής και έτσι να γίνουν αθάνατοι. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να γίνει το κακό αθάνατο. Επομένως ο θάνατος κατέστη μια τροχοπέδη, η οποία θα απέτρεπε τον άνθρωπο από το να πράττει το κακό. Ο τίμιος σταυρός πολλές φορές στην πατερική θεολογία αλλά και στην εκκλησιαστική υμνολογία χαρακτηρίζεται «ξύλον σωτηρίας», ξύλον ζωής αιωνίου, «ξύλον αφθαρσίας», φυτόν αναστάσεως», ξύλον ζωηρόν», «ζωοποιόν», «ζωηφόρον», ξύλον τρισμακάριστον» και ξύλον ζωής»[ii].

        Όταν ο πατριάρχης Ιακώβ βρισκόταν στις τελευταίες στιγμές της ζωής του κάλεσε κοντά του τον αγαπημένο του γιο Ιωσήφ, ο οποίος ήταν αντιβασιλέας της Αιγύπτου. Ο Ιωσήφ υπόσχεται στον πατέρα του Ιακώβ να ταφούν τα οστά του στον τάφο των πατέρων του στη γη της επαγγελίας. Ο Ιακώβ τότε προσκύνησε στο άκρο της ράβδου του[iii]. Το γεγονός αυτό τονίζει και ο απόστολος των εθνών Παύλος, λέγοντας ότι ο Ιακώβ «προσεκύνησεν επί το άκρον της ράβδου αυτού»[iv]. Η ράβδος του Ιακώβ είναι σύμβολο της άλλης «ράβδου δυνάμεως», δηλαδή του τιμίου σταυρού. Ο σταυρός του Χριστού είναι η ράβδος και η βακτηρία των χριστιανών[v]. Όπως ο Ιακώβ προσκύνησε το άκρο της ράβδου του, έτσι και εμείς σήμερα όταν ασπαζόμαστε τον τίμιο σταυρό, προσκυνούμε τον Κύριο.

(συνεχίζεται)

---

[i] Βλ. Γεν. β΄, 9 και γ΄, 22-24.

[ii] Βλ. Στεργίου Ν. Σάκκου, Ο σταυρός στην Παλαιά Διαθήκη, εκδ. Χριστιανική Ελπίς, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 29.

[iii] Βλ. Γεν. μζ΄, 31.

[iv] Βλ. Εβρ. ια΄, 21.

[v] Βλ. Ψαλμ. κβ΄, 4.

ΟΙ ΕΜΦΑΝΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ E

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Μετά την ανάσταση του Κυρίου την Κυριακή πρωί, η Μαρία Μαγδαληνή πήγε στο μνημείο αλλά επειδή το βρήκε άδειο άρχισε να κλαιει, διότι νόμισε ότι είχαν κλέψει το σώμα του Ιησού. Τότε εμφανίστηκαν δύο άγγελοι, ένας προς το μέρος της κεφαλής και ο άλλος προς το μέρος των ποδιών, όπου προηγουμένως βρισκόταν ο Ιησούς. Οι άγγελοι την ρώτησαν γιατί κλαιει και αυτή τους απάντησε διότι έχουν κλέψει το σώμα του Κυρίου. Τότε αφού στράφηκε πίσω βλέπει τον Ιησού, οποίος την ρώτησε τι έχει και κλαιει. Η Μαρία νόμισε ότι είναι ο κηπουρός και του λέγει ότι αν πήρε αυτός το σώμα του Ιησού να της το πει για να το πάρει και να το τοποθετήσει σε άλλο τάφο. Τότε ο Ιησούς τη φώναξε με το όνομά της και αυτή αναγνώρισε τον Ιησού. Ακολούθως της είπε να πάει στα αδέλφια Του και να τους πει ότι ανεβαίνει προς τον πατέρα Του και πατέρα τους και Θεό Του και Θεό τους.

Παράλληλα, στην παραβολή των ζιζανίων ο Κύριος αναφέρει ότι ο εχθρός, που έσπειρε τα ζιζάνια είναι οι διάβολος. Και ο θερισμός σημαίνει το τέλος της παρούσης περιόδου του κόσμου. Οι θεριστές σημαίνουν τους αγγέλους, που θα είναι εκτελεστές των διαταγών του υπέρτατου Κριτή[1]. Στην διήγηση του Κυρίου επίσης για την Δευτέρα Παρουσία αναφέρεται ότι όταν θα έλθει ο υιός του ανθρώπου με την δόξα του και όλοι οι άγιοι άγγελοι θα είναι μαζί του, τότε θα καθίσει σε θρόνο ένδοξο και λαμπρό[2]. Κατά την Δευτέρα Παρουσία του ο Κύριος αναφέρει ακόμη ότι θα αποστείλει τους αγγέλους του και θα μαζέψει δια μέσου αυτών τους εκλεκτούς του από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα από το ένα άκρο της γης έως το αντίθετο άκρο του ουρανού[3]. Περιγράφοντας ο Κύριος τη ζωή μετά την Δευτέρα Παρουσία αναφέρει ότι ούτε οι άντρες έρχονται σε γάμο ούτε οι γυναίκες δίδονται σε γάμο αλλά είναι σαν τους αγγέλους, που ζουν στους ουρανούς, οι οποίοι ούτε πολλαπλασιάζονται με φυσική γέννηση ούτε έχουν επιθυμίες γάμου[4]. Στην πορεία προς Εμμαούς επίσης οι δύο μαθητές, Λουκάς και Κλεόπας αναφέρουν στον Κύριο ότι κάποιες γυναίκες πήγαν στο μνημείο, όπου ετάφη ο Κύριος και αφού δεν βρήκαν εκεί το σώμα του, είπαν ότι είδαν και οπτασία αγγέλων, οι οποίοι τους είπαν ότι ο Ιησούς ζει[5]. Στην γνωριμία των πρώτων μαθητών με τον Κύριο, ο Ιησούς αναφέρει στον Ναθαναήλ ότι από τώρα, που άνοιξε κατά την βάπτισή του ο ουρανός, θα τον δουν και αυτοί ανοιγμένο και τους αγγέλους του Θεού να ανεβαίνουν και να κατεβαίνουν για να υπηρετούν τον υιό του ανθρώπου[6].

---

[1] Ματθ. ιγ΄, 39.

[2] Ματθ. κε΄, 31. Μαρκ. η΄, 38.

[3] Μαρκ. ιγ΄, 27.

[4] Μαρκ. ιβ΄, 25.

[5] Λουκ. κδ΄, 23.

[6] Ιω. α΄, 52.

ΟΙ ΕΜΦΑΝΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Δ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Κατά την προσευχή του Κυρίου στη Γεθσημανή, άγγελος Κυρίου εμφανίστηκε στον Κύριο από τον ουρανό, ο οποίος ενίσχυε τις σωματικές Του δυνάμεις, οι οποίες είχαν εξαντληθεί μέχρι λιποθυμίας[i].

Μετά από την ανάσταση του Κυρίου, την Κυριακή πρωί, άγγελος Κυρίου, αφού κατέβηκε από τον ουρανό και πήγε κοντά στο μνημείο, όπου είχαν θάψει του Ιησού, κύλησε την πέτρα του μνημείου και καθόταν πάνω σ’ αυτήν. Το εξωτερικό σχήμα του αγγέλου και το πρόσωπό του ήταν λαμπρό σαν αστραπή και το φόρεμά του λαμπρό σαν το χιόνι. Λέγει δε στις γυναίκες μυροφόρες: «Μη φοβάστε. Διότι γνωρίζω ότι ζητάτε με πόθο τον Ιησού τον σταυρωμένο. Δεν είναι εδώ, διότι αναστήθηκε, όπως το προείπε. Ελάτε και δέστε τον τόπο, όπου βρισκόταν ο Κύριος. Πηγαίνετε γρήγορα και πέστε στους μαθητές του ότι αναστήθηκε από τους νεκρούς και ότι πηγαίνει πριν από εσάς στην Γαλιλαία. Εκεί θα τον δείτε». Αμέσως οι μυροφόρες έπραξαν όπως τους είπε ο άγγελος[ii]. Εδώ βλέπουμε ότι ο άγγελος Κυρίου δεν εμφανίζεται στο όνειρο, όπως στις περιπτώσεις του Ιωσήφ, αλλά οφθαλμοφανώς, μπροστά στα μάτια των μυροφόρων.

(συνεχίζεται)

---

[i] Βλ. Λουκ. κβ΄, 43.

[ii] Ματθ. κη΄, 1-8.

ΟΙ ΕΜΦΑΝΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Γ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Μετά από την έλευση των Μάγων στην οικία, όπου διέμενε ο Ιωσήφ, η Μαριάμ και ο Ιησούς, στη Βηθλεέμ[i], άγγελος Κυρίου πάλιν εμφανίζεται στον Ιωσήφ στο όνειρό του και του λέγει να παραλάβει το παιδί και την μητέρα του[ii], και να φύγουν στην Αίγυπτο, και να μείνουν εκεί μέχρι να του πει ξανά ο άγγελος τι θα κάνει. Ο Ιωσήφ πάλιν σηκώθηκε και πήρε και Μαριάμ και τον βρέφος Ιησού και έφυγαν για την Αίγυπτο[iii]. Αφού πέθανε ο Ηρώδης, εμφανίζεται στο όνειρο του Ιωσήφ άγγελος Κυρίου και του λέγει να επιστρέψει στο Ισραήλ, διότι έχουν πλέον αποθάνει εκείνοι, που ζητούσαν τη ζωή του παιδιού. Αμέσως τότε ο Ιωσήφ υπάκουσε στον άγγελο και έκανε όπως του είπε[iv].

Μετά από τους τρεις πειρασμούς, που είχε ο Κύριος στην έρημο, αναφέρουν οι ευαγγελιστές Ματθαίος και Μάρκος ότι ήλθαν άγγελοι κοντά του και τον υπηρετούσαν[v].

Στην αφήγηση για την θεραπεία του παραλύτου της Βηθεσδά, αναφέρει ο ευαγγελιστής Ιωάννης ότι άγγελος Κυρίου κατέβαινε κατά καιρό στην κολυμβήθρα και τάραζε το νερό. Ο πρώτος λοιπόν, που θα έμπαινε στην κολυμβήθρα γινόταν υγιής, από οποιοδήποτε νόσημα και αν κατείχετο[vi].

(συνεχίζεται)

---

[i] Χρονικά δεν συμπίπτουν η γέννηση του Κυρίου με την έλευση των μάγων. Οι μάγοι αφού ξεκίνησαν από την Περσία όταν γεννήθηκε ο Ιησούς, έφθασαν στην Βηθλεέμ μετά από δύο χρόνια. Είναι χαρακτηριστική η φράση που αναφέρει ο ευαγγελιστής Ματθαίος «και ελθόντες εις την οικίαν» (Ματθ. β΄, 11.) και όχι στη σπήλαιο όπου γεννήθηκε ο Ιησούς. Περί αυτού βλέπε Επιφανίου Ι. Θεοδωροπούλου (αρχιμ.), Άρθρα-Μελέται-Επιστολαί, τ. Α΄, Αθήνα 1986, σσ. 325-328.

[ii] Είναι χαρακτηριστική η φράση «και την μητέρα αυτού», υποδηλώνοντας ότι ο Ιωσήφ δεν είχε συζυγικές σχέσεις με την Μαριάμ.

[iii] Βλ. Ματθ. β΄, 13-15.

[iv] Ματθ. β΄, 19-21.

[v] Ματθ. δ΄, 11. Μάρ. α΄, 13.

[vi] Βλ. Ιωάν. ε΄, 4.

ΟΙ ΕΜΦΑΝΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Β

τοῦ Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Άγγελος Κυρίου επίσης εμφανίζεται στον δίκαιο Ιωσήφ, ο οποίος είχε λογισμούς να δώσει μυστικά διαζύγιο της Παναγία, όταν αντιλήφθηκε την εγκυμοσύνη. Όταν ο Ιωσήφ διαλογιζόταν αυτά, ένας άγγελος σταλμένος από τον Κύριο, φάνηκε στο όνειρό του και του λέγει: «Ιωσήφ, απόγονε του Δαβίδ, μη δοκιμάσεις κανένα δισταγμό και φόβο για να παραλάβεις στο σπίτι σου την Μαριάμ την μνηστή σου, διότι το κυοφορούμενο μέσα της έμβρυο προέρχεται από τη δημιουργική επενέργεια του Αγίου Πνεύματος». Και συνεχίζοντας ο άγγελος την αποστολή του, λέγει στον Ιωσήφ ότι θα γεννήσει υιό και ο Ιωσήφ, που από τον Μωσαϊκό νόμο αναγνωρίζεται προστάτης και πατέρας του, θα καλέσει το όνομά του Ιησού[i]. Αυτός θα σώσει τον λαό του από τις αμαρτίες του. Ο Ιωσήφ αμέσως μόλις άκουσε το άγγελμα του αγγέλου ξύπνησε και, χωρίς κανένα δισταγμό παρέλαβε την Μαριάμ στο σπίτι του[ii].

Κατά τη γέννηση του Κυρίου εμφανίζονται άγγελος Κυρίου στους ποιμένες και τους λέγουν να μη φοβούνται, αλλά το αντίθετο να χαρούν, διότι σήμερα γεννήθηκε για σας Σωτήρας. Και για να γνωρίσουν τον γεννηθέντα Σωτήρα θα βρούν ένα βρέφος με απλά σπάργανα μέσα σε μια φάτνη ζώων. Και ξαφνικά συνενώθηκε με τον άγγελο εκείνο και πλήθος στρατιάς αγγέλων, οι οποίοι δοξολογούσαν τον Θεό, λέγοντας: «δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία»[iii]. Οι ποιμένες όταν άκουσαν αυτά που τους είπαν οι άγγελοι έσπευσαν να βρουν το βρέφος.

(συνεχίζεται)

---

[i] Ιησούς είναι εβραϊκό όνομα, το οποίο στα Ελληνικά μεταφράζεται σωτήρ.

[ii] Βλ. Ματθ. β΄, 18-25.

[iii] Λουκ. β΄, 8-20.

ΟΙ ΕΜΦΑΝΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Α

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

 Οι άγγελοι, όπως αναφέρει ο απόστολος Παύλος στην προς Εβραίους επιστολή, είναι «λειτουργικά πνεύματα εις διακονίαν αποστελλόμενα διά τους μέλλοντας κληρονομείν σωτηρίαν»[i]. Μέσα στα τέσσερα Ευαγγέλια βλέπουμε αρκετές φορές να εμφανίζονται άγγελοι σε διάφορα ενάρετα πρόσωπα.

Πρώτη εμφάνιση αγγέλου, που αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη είναι όταν επισκέφθηκε ο αρχάγγελος Γαβριήλ τον Ζαχαρία, άνδρα της Ελισάβετ και πατέρα του Ιωάννη Προδρόμου. Ο αρχάγγελος Γαβριήλ ανέφερε στον Ζαχαρία ότι η γυναίκα του Ελισάβετ θα γεννήσει υιό. Όμως ο Ζαχαρίας έδειξε δυσπιστία στα λόγια του αρχαγγέλου Γαβριήλ και γι’ αυτό το λόγο ο αρχάγγελος Γαβριήλ τον τιμώρησε, με αλαλία μέχρι να εκπληρωθούν όσα είπε, δηλαδή μέχρι να γεννηθεί ο Ιωάννης ο Πρόδρομος[ii].

Μια δεύτερη εμφάνιση αγγέλου, που αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη, είναι όταν εμφανίστηκε πάλιν ο αρχάγγελος Γαβριήλ στην Μαριάμ και της ευαγγελίστηκε ότι θα γεννήσει τον Ιησού. Η Παναγία, διερωτάται και ρωτά τον αρχάγγελο Γαβριήλ πως θα γεννήσει, αφού δεν έχει σαρκική επαφή με άνδρα. Ο άγγελος τότε της είπε ότι η σύλληψη αυτή θα είναι από το Άγιο Πνεύμα. Απόδειξη αυτού του γεγονότος είναι ότι η συγγενής της Μαριάμ, Ελισάβετ, έχει συλλάβει και αυτή υιό με σαρκική σχέση σε αυτή τη γεροντική ηλικία. Τότε η Παναγία απάντησε καταφατικά στον άγγελο, λέγοντας «ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου»[iii].

(συνεχίζεται)

---

[i] Εβρ. α΄, 14.

[ii] Βλ. Λουκ. α΄, 11-20.

[iii] Βλ. Λουκ. α΄, 26-38.

ΟΙ ΔΥΟ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ Γ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

        Η ποίηση του Κοσμά συγγενεύει σε πολλά σημεία με την ποίηση Ιωάννου του Δαμασκηνού. Πολλές φορές χρησιμοποιεί ομοιοκαταληξία. Χρησιμοποιεί επίσης ακροστιχίδα. Ο Θεόδωρος Πρόδρομος έχει γράψει εξήγηση στους Κανόνες του Κοσμά και Ιωάννου Δαμασκηνού. Είναι χαρακτηριστικές οι παρομοιώσεις που κάνει ο Κοσμάς στον ειρμό της ενάτης ωδής του πρώτου Κανόνα των Χριστουγέννων. Παρομοιάζει το σπήλαιο, όπου γεννήθηκε ο Χριστός με τον ουρανό, την Παρθένο ως θρόνο Χερουβικό, και την φάτνη σαν χωρίο, στο οποίο ανεκλήθη ο αχώρητος. Από τους ωραιότερους ύμνους, σε νόημα και περιεχόμενο, είναι και το τροπάριο της Θ΄ ωδής του πρώτου Κανόνα «Νεηγενές, Μάγων λεγόντων, παιδίον Άναξ...». Από τη μια παρουσιάζει τους μάγους να αναζητούν το γεννηθέν παιδίο και από την άλλη τον Ηρώδη, ο οποίος εξεμαίνετο εναντίον του Ιησού[1].

        Τελειώνοντας θα θέλαμε να αναφέρουμε ότι στην Σούδα[2], αναφέρεται ότι «οι κανόνες Ιωάννου τε και Κοσμά σύγκρισιν ουκ εδέξαντο ουδέ δέξαιντο αν, μέχρις ο καθ’ ημάς βίος περαιωθήσεται». Δηλαδή οι Κανόνες του Ιωάννου Δαμασκηνού και Κοσμά του Μελωδού δεν μπορούν να συγκριθούν με οποιοδήποτε άλλο ύμνο, ούτε ποτέ θα μπορέσουν να δεχθούν σύγκριση μέχρι να συμπληρωθεί η παρούσα ζωή.

---

[1] Χρονικά η γέννηση του Κυρίου δεν ταυτίζεται με την προσκύνηση των μάγων, η οποία έγινε περίπου δύο χρόνια μετά την γέννηση. Είναι χαρακτηριστική η περιγραφή του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου, όταν λέγει ότι οι μάγοι εισήλθαν «εις την οικίαν» και είδαν το παιδίο με τη μητέρα του. Επομένως η προσκύνηση των μάγων δεν έγινε στο σπήλαιο όπου γεννήθηκε ο Ιησούς αλλά σε οικία πάλιν στην Βηθλεέμ, περίπου δύο χρόνια αργότερα. Περί αυτού βλ. ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ (Αρχιμ.), Άρθρα, μελέται, επιστολαί, τ. Α΄, Αθήναι, 1986, σσ. 325-328.

[2] Βυζαντινό λεξικό, το οποίο γράφτηκε κατά τα τέλη του 10^ου αιώνα, μάλλον από ομάδα αντιγραφέων, χωρίς κριτική και μέθοδο. Περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό λημμάτων, γύρω στα 12.000 και 900 βιογραφίες. Το υλικό της Σούδας σχετίζεται με την αρχαία Ελλάδα και περιέχει αρκετές πληροφορίες για τη μουσική, καθώς και για αρχαίους ποιητές και μουσικούς. Περί αυτού βλ. ΤΑΚΗ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ, Το Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής, Από τον Ορφέα έως σήμερα, εκδ. Γιαλλέλη, Αθήνα 1998, τ. 5, σ. 450.

ΟΙ ΔΥΟ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ B

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

        Ο Κοσμάς υπήρξε μελωδός του Η΄ αιώνα. Είναι γνωστός με διάφορα επωνύμια: Μελωδός, ποιητής, μοναχός, νεώτερος (σε σύγκριση με τον δάσκαλό του Κοσμά Ξένο ή Ικέτη), ιεροσολυμίτης και αγιοπολίτης. Γεννήθηκε κατά πάσαν πιθανότητα στην Δαμασκό γύρω στο 685. Έμεινε ορφανός και υιοθετήθηκε από τον πατέρα του Ιωάννου Δαμασκηνού, Σέργιο. Γύρω στο 743 χειροτονήθηκε επίσκοπος Μαϊουμά. Κοιμήθηκε γύρω στο 750. Η μνήμη του τιμάται στις 14 Οκτωβρίου.

        Ο Κοσμάς μαζί με τον Ανδρέα Κρήτης και τον Ιωάννη Δαμασκηνό είναι από τους πρώτους εισηγητές του ποιητικού είδους του «Κανόνα». Ο Κοσμάς συνέθεσε πλήθος Κανόνων, μεταξύ αυτών και τους Κανόνες της Μεγάλης Εβδομάδας.

        Ο Ιωάννης Δαμασκηνός συνέθεσε τον ιαμβικό κανόνα των Χριστουγέννων, ο οποίος φέρει την εξής ακροστιχίδα[1], σε στίχους Ηρωελεγείους:

»Ευεπίης μελέεσσιν εφύμνια ταύτα λιγαίνει

»Υία Θεού μερόπων είνεκα τικτόμενον

»Εν χθονί, και λύοντα πολύστονα πήματα κόσμου.

»Αλλ’ άνα, ρητήρας ρύετο των δε πόνων.

        Ο Ιωάννης ακολουθεί τη ρυθμική στιχουργική, εκτός από τους λίγους ιαμβικούς Κανόνες, όπου συνδυάζει τα ιαμβικά τρίμετρα με την στροφική τεχνική. Στα ποιήματα του μπορεί κάποιος να διακρίνει τον βραχυλόγο και ακριβολόγο δογματικό, ο οποίος συχνά αναφέρεται στα πρόσωπα του Κυρίου και της Θεοτόκου.

        Ο Κοσμάς πολλές φορές αντλεί τα θέματα του από την Αγία Γραφή, και από τους Πατέρες της Εκκλησίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ειρμός της Α΄ ωδής των Χριστουγέννων, ο οποίος είναι παρμένος αυτολεξεί από ομιλία του Αγίου Γρηγορίου του θεολόγου:

«Χριστός γεννάται, δοξάσατε,

Χριστός εξ ουρανών, απαντήσατε,

Χριστός επί γης, υψώθητε,

Άσωμεν τω Κυρίω πάσα η γη

και εν ευφροσύνη ανυμνήσατε, λαοί,

ότι δεδόξασται».

(συνεχίζεται)

---

[1] Ακροστιχίδα είναι μία πρόταση, η οποία σχηματίζεται όταν πάρουμε κάθετα το πρώτο γράμμα των στίχων ή στροφών του Κανόνα ή του Κοντακίου. Η ακροστοιχίδα μπορεί επίσης να είναι και αλφαβητική, όπως στο Κοντάκιο του Ακαθίστου Ύμνου. Βλ. σχετικά ΘΗΕ, τ. 1. στ. 1235-1236.

ΟΙ ΔΥΟ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ A

Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

   Τα Χριστούγεννα θεωρούνται η μεγαλύτερη γιορτή στην Ορθοδοξία μετά από το Πάσχα. Είναι η απαρχή της σωτηρίας του γένους των ανθρώπων, αφού το δεύτερο πρόσωπο της Άγιας Τριάδας σαρκούται για να θεοποιηθεί κατά χάριν ο άνθρωπος.

        Στην ακολουθία του όρθρου των Χριστουγέννων υπάρχουν δύο κανόνες, ο ένας ποίημα κυρίου Κοσμά, επισκόπου Μαϊουμά και ο άλλος, οποίος είναι ιαμβικός κανόνας, ποίημα Ιωάννου μοναχού του Δαμασκηνού. Και οι δύο κανόνες είναι τονισμένοι σε ήχο πρώτο.

        Ο Ιωάννης Δαμασκηνός γεννήθηκε γύρω στο 680 στη Δαμασκό της Συρίας. Τόσο ο Ιωάννης Δαμασκηνός όσο και ο Κοσμάς μαθήτευσαν κοντά στον Κοσμά Ξένο ή Ικέτη. Διδάχθηκαν αριθμητική, γεωμετρία, μουσική, αστρονομία, ρητορική, διαλεκτική, ηθική και θεολογία. Εισήλθαν και οι δύο κατά τις αρχές του Η΄ αιώνα στην μονή του αγίου Σάββα και επιδόθηκαν στην σύνταξη ύμνων. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Λέων Γ΄ πλαστογράφησε για εκδίκηση επιστολή του Ιωάννου, με την οποία ζητούσε επέμβαση για να ελευθερωθεί από τα χέρια του χαλίφη. Ο χαλίφης, θεώρησε τον σύμβουλό του Ιωάννη Δαμασκηνό, ως προδότη και διέταξε να κόψουν το δεξί του χέρι. Ο Ιωάννης προσευχήθηκε θερμά στην Παναγία για να θεραπευθεί και πράγματι το χέρι του θεραπεύθηκε. Η παράδοση αυτή αναγράφεται σε εικόνα της Παναγίας Τριχερούσας στη μονή Χιλανδαριου. Ο γέροντας του Ιωάννη, θέλοντας να πολεμήσει τον εγωισμό του, του απαγόρευσε να συνθέτει ύμνους. Ο Ιωάννης όμως συνέθεσε τον ύμνο «Πάντα ματαιότης τα ανθρώπινα...». Ο γέροντας τότε του επέβαλε επιτίμιο να καθαρίσει την μονή και αφού ο Ιωάννης καθάρισε την μονή, ο γέροντας του του επέτρεψε να ασχολείται με τη συγγραφή. Χειροτονήθηκε σε πρεσβύτερο και συνέχισε την συγγραφή μέχρι και την κοίμησή του. Ο Ιωάννης απέθανε λίγο πριν την σύγκληση της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου, αφού στα πρακτικά της μνημονεύεται ως αποθανών[1]. Η μνήμη του εορτάζεται στις 4 Δεκεμβρίου.

(συνεχίζεται)

---

[1] Παν. Κ. Χρήστου, Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, Αθήνα 1965, τ. 6, στ. 1218-1221.