ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ – ΕΘΝΙΚΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ. Β΄.

Μαρία Χατζηνικολάου

φιλόλογος

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Τρομερές προφητείες διαδίδονταν από στόμα σε στόμα πριν από την άλωση της πόλης.  «Ουαί σοι Επτάλοφε ου χιλιάσης».  Δε θα τα χιλιάσει η όμορφη νύμφη του Βοσπόρου τα χρόνια της σε χριστιανικά χέρια.  Αλλόθρησκοι θα την αρπάξουν.  Σκοτεινά προμηνύματα και χρησμοί γέμιζαν την ατμόσφαιρα με τρόμο και αγωνία.  «Κωνσταντίνος ήρχισε και Κωνσταντίνος απολέση το βυζαντινό της Ανατολής Βασίλειον».

Την παραμονή της άλωσης της Βασιλεύουσας ο βασιλιάς Κωνσταντίνος συγκέντρωσε τους άρχοντές του, εκφώνησε συγκινητικότατο λόγο και τους προέτρεψε να πεθάνουν υπέρ πίστεως και πατρίδος και να σώσουν την πόλη  «την χαράν πάντων των Ελλήνων».  Μετά πήγε στην Αγιά Σοφιά, όπου τελέσθηκε επισημότατα η τελευταία λειτουργία και μέσα στο άπειρο πλήθος κοινώνησε των αχράντων μυστηρίων.  Με δάκρυα αποχαιρέτησε όλους και, αφού ζήτησε τη συγγνώμη τους, έφυγε έφιππος, εμψυχώνοντας τους αγωνιστές όλη τη νύκτα της 28ης προς την 29η Μαΐου, μέχρις ότου πήρε θέση απλού πολεμιστή κοντά στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού.

(συνεχίζεται) 

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ – ΕΘΝΙΚΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ A΄.

Μαρία Χατζηνικολάου

φιλόλογος

0

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Η Ιστορία κατέγραψε κρίσεις πολλές.  Και πολλές καταστροφές μεγάλες και δραματικές, που οι Έλληνες κλήθηκαν ν’ αντιμετωπίσουν, για να συνεχίσουν την ιστορική τους πορεία και τα κατάφεραν.  Η πιο μεγάλη όμως καταστροφή που καταγράφτηκε ποτέ ήταν η Άλωση της Βασιλεύουσας.

Την αποφράδα μέρα της 29ης Μαΐου 1453, στην Κωνσταντινούπολη αντιπαρατάχθηκαν από τη μια οι Οσμανίδες και η ωμή τους βία, στηριζόμενοι στην υλική τους δύναμη και από την άλλη το Βυζάντιο και το δίκαιό του, πιστεύοντας στον ηθικό θρίαμβο.  Το αποτέλεσμα της σύγκρουσης υπήρξε το αναπόδραστα αναμενόμενο.  Οι Οσμανίδες εξασφάλισαν τη νίκη της υλικής δύναμης και της ωμής βίας και το Βυζάντιο διαφύλαξε την τιμή του δικαίου.  Με την άλωση δεν έπεσε μόνο η πόλη που κυριεύτηκε, δεν έπεσε μόνο η βασιλεία που καταλύθηκε.  Με την άλωση επισκιάστηκε με μιας κόσμος ολόκληρος πραγμάτων και δογμάτων, ο κόσμος ο ελληνικός.  Μα δε χάθηκε.  Μόνο επισκιάσθηκε.

(συνεχίζεται)

ΥΠΑΚΟΗ Γ΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Ὅπως ἀναφέρει ὁ Εὐσέβιος Καισαρείας, «Ἕκαστος δὲ ᾖδεν καὶ ἔψαλλεν ὑμνῶν τῷ Θεῷ Ἁγίῳ Πνεύματι τεταγμένως. Ἡνίκα τοίνυν ἐσκίρτα τὸ Πνεῦμα ἐπί τινα τῶν ἀρχόντων τῶν ψαλτῳδῶν, οἱ λοιποὶ ἡσυχίαν ἦγον παρεστῶτες καὶ ὑπακούοντες, συμφώνως τῷ ψάλλοντι, Ἀλληλούϊα»[1]. Καὶ ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, ἀναφερόμενος στὴν ὑπακοή, λέγει τὰ ἑξῆς: «Τὴν ὑπακοὴν εἰς μέσον ἄγοντες, ἣν ἅπαντες ὑπεψάλλομεν σήμερον»[2].

Στὴ λειτουργικὴ χρήση τὸ πιὸ πάνω φαινόμενο ὀνομάζεται «ὑπακοή», ἐνῷ ἀπὸ ἀπόψεως μελῳδίας λέγεται «ὑπόψαλμα»[3]. Γιὰ πολλοὺς αἰῶνες, μέχρι τὸν 11^ο αἰῶνα, ψαλλόταν «ἡ στιχολογία τῆς ὑπακοῆς». Στὸν ψαλμὸ 135 ἔχουμε τὴν ὑπακοὴ «ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ». Στὴν ὄγδοη ᾠδή, ποὺ εἶναι ὁ «ὕμνος τῶν ἁγίων τριῶν Παίδων», ἔχουμε τὸ ὑπόψαλμα «ὑμνεῖτε καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰς τοὺς αἰῶνας»[4].

Ἡ ἐπιλογὴ τοῦ στίχου τοῦ ψαλμοῦ, ὁ ὁποῖος θὰ ἐκτελοῦσε χρέη ὑπακοῆς, γινόταν, λαμβάνοντας ὑπ’ ὄψη καὶ τὸ περιεχόμενο τοῦ στίχου.

---

[1] Εὐσεβίου Καισαρείας, Εἰς τοὺς ψαλμούς, ΒΕΠΕΣ, 21, σ. 16.

[2] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τοὺς ψαλμούς, PG 55, στ. 155.

[3] Βλ. ΚΟΡΑΚΙΔΗ, Ὑμνογραφία, τ. Β΄, σ. 246.

[4] Δανιήλ, γ΄, 34-65.

ΥΠΑΚΟΗ Β΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Φαίνεται ὅτι εἶναι ἕνα τροπάριο, τὸ ὁποῖο ψάλλεται μετὰ ἀπὸ κάθε στίχο ψαλμοῦ ἢ ᾠδῆς. Τέτοιο σύμπλεγμα τροπαρίου, τοῦ ὁποίου τὰ ἀκροτελεύτια ἐπαναλαμβάνει ὁ λαὸς ἢ ὁ χορός, εἶναι τὰ τροπάρια, ποὺ ψάλλονται κατὰ τὸν ἑσπερινὸ τῶν Χριστουγέννων καὶ τῶν Θεοφανίων «Λαθὼν ἐτέχθης ὑπὸ τὸ σπήλαιον...» κλπ.

Ὁ τρόπος, μὲ τὸν ὁποῖο ψαλλόταν ἡ ὑπακοή, δὲν συνεχίστηκε στοὺς ἑπόμενους αἰῶνες, ἔμεινε ὅμως ὁ ὅρος ὑπακοή, ποὺ δηλώνει ἕνα τροπάριο, ποὺ ψάλλεται κυρίως στὸν ὄρθρο καὶ ἔχει ἐλεύθερη καὶ εὐρεῖα δομή. Τὸ «ἀλληλούϊα» ἀποτελεῖ τὴν «ὑπακοὴ» ὡρισμένων ψαλμῶν[1]. Ἐκτὸς ἀπὸ τὸ «ἀλληλούϊα», καθιερώθηκαν καὶ ἄλλα ἐφύμνια ἢ ὑπακοές[2]. Αὐτὰ ἀπετέλεσαν τὸ πρῶτο κύτταρο, ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἀργότερα προῆλθαν τὰ τροπάρια, τὰ στιχηρά, οἱ ὑπακοές, τὰ καθίσματα. Αὐτὰ βρίσκονται σήμερα ἐγκατεσπαρμένα σὲ διάφορα λειτουργικὰ βιβλία, ὅπως στὴν Παρακλητική, τὸ Τριῴδιο, τὸ Πεντηκοστάριο καὶ ἀλλοῦ. Ὁ α΄, β΄, θ΄-ιγ΄, ιζ΄, κα΄ καὶ ἄλλοι ψαλμοὶ ἔχουν τὸ ἐφύμνιο «Ἀλληλούϊα», ὁ γ΄ ψαλμὸς τὴν ὑπακοὴ «κατόρθωσον», ὁ δ΄-στ΄ ψαλμὸς τὸ «οἰκτίρησοόν με, Κύριε», ὁ ζ΄ καὶ η΄ ψαλμὸς τὸ «σῶσον ἡμᾶς, Κύριε», ὁ ιδ΄-ιστ΄ τὸ «φύλαξόν με, Κύριε», ὁ ιη΄-κ΄ τὸ «Ἐπάκουσόν μου, Κύριε», ὁ κβ΄-κγ΄ ψαλμὸς τὸ «Ἐλέησόν με, Κύριε» κλπ.[3]. Ὅπως βλέπουμε στὰ πιὸ πάνω παραδείγματα, πολλοὶ ψαλμοὶ εἶχαν τὴν ὑπακοὴ «Ἂλληλούϊα».

(συνεχίζεται)

---

[1] Μεγάλου Ἀθανασίου, Ἐπιστολὴ πρὸς Μαρκελλῖνον, PG 27, 37.

[2] Μεταγενέστερα αὐτὰ ὠνομάστηκαν ὑποψάλματα.

[3] Βλ. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ὑμνογραφία, σσ. 163-164.

Ὑπακοὴ Α΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, ἀναφερόμενος στὴν ὑπακοή, λέγει τὰ ἑξῆς: «Τί οὖν ἐστιν ἡ ὑπακοή; Ὃν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων, οὕτως ἐπιποθεῖ ἡ ψυχή μου πρὸς σὲ ὁ Θεός»[1]. Ὁ ὅρος ὑπακοὴ προέρχεται ἀπὸ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ σημαίνει τὴ συμμόρφωση τοῦ λαοῦ στὴ μελέτη τῶν ψαλμῶν. Ἡ λέξη ὑπακοὴ ἐμφανίζεται ἀπὸ τοὺς πρώτους αἰῶνες μ.Χ. καὶ εἶναι ἕνα εἶδος ἐφυμνίου ἢ ἐπῳδοῦ. Ὁ ψάλτης ἀπάγγελλε ἢ ἔψαλλε ἕνα ψαλμὸ καὶ ὁ λαὸς ἐπανελάμβανε τὰ ἀκρόστιχα ἢ τὰ ἀκροτελεύτια.

Ἡ ὀνομασία «ὑπακοὴ» προῆλθε, κατὰ πᾶσα πιθανότητα, ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ τροπάριο αὐτὸ ἔψαλλε ὁλόκληρος ὁ χορός. Σὲ ἀντίθεση μὲ αὐτό, ἀλλὰ τροπάρια, ποὺ προηγοῦντο αὐτοῦ, ψαλλόντουσαν ἀπὸ ἕνα μονῳδό. Ὁ διάκονος ἔψαλλε τοὺς πρώτους στίχους τῆς ὑπακοῆς καὶ ὁ λαὸς συμπλήρωνε αὐτούς. Στὴν ψαλμῳδία ὁ ὅρος ὑπακοὴ ἐσήμαινε τὸν στίχο, ποὺ ἦταν παρμένος ἀπὸ τὴν Ἁγία Γραφή, τὸν ὁποῖο ἐπανελάμβανε ὁ λαὸς μετὰ ἀπὸ κάθε στίχο τοῦ ψαλμοῦ, τὸν ὁποῖο διάβαζε ὁ ἀναγνώστης.

(συνεχίζεται)

---

[1] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τοὺς ψαλμούς, 41, PG 55, στ. 155 ἑξ.

Εὐλογητάρια Β΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

β. στὸν ὄρθρο τοῦ Σαββάτου τοῦ Λαζάρου καὶ

γ. στὸν Ἐπιτάφιο τὸ Μεγάλο Σάββατο μετὰ τὰ ἐγκώμια («Ἡ ζωὴ ἐν τάφῳ...»). Τὸ Μεγάλο Σάββατο τὰ ἀναστάσιμα εὐλογητάρια ψάλλονται σὲ ἀργοσύντομο, στιχηραρικὸ μέλος, καὶ τὰ ἔχει μελοποιήσει ὁ Πέτρος Λαμπαδάριος[1]. Τὰ ἀναστάσιμα εὐλογητάρια ἀρχίζουν ὡς ἑξῆς: «Τῶν ἀγγέλων ὁ δῆμος, κατεπλάγη ὁρῶν Σε...».

Τὰ νεκρώσιμα εὐλογητάρια ξεκινοῦν ὡς ἑξῆς: «Τῶν ἁγίων ὁ χορός, εὗρε πηγὴν τῆς ζωῆς...». Ψάλλονται στὶς νεκρώσιμες ἀκολουθίες, τὶς κηδεῖες καὶ τὰ μνημόσυνα, καθὼς καὶ στὸν ὄρθρο τοῦ Σαββάτου.

Τόσο τὰ ἀναστάσιμα ὅσο καὶ τὰ νεκρώσιμα εὐλογητάρια ψάλλονται σὲ σύντομο εἱρμολογικὸ μέλος καὶ σὲ ἦχο πλ. α΄.

---

[1] Βλ. Ἀντωνίου Ἀλυγιζάκη, Θέματα ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, Θεσσαλονίκη, 1985, σ. 88.

Εὐλογητάρια A΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Τὰ εὐλογητάρια ἦταν τροπάρια, τὰ ὁποῖα ἐψάλλοντο μετὰ τὸν Ἄμωμον[1], τὰ ὁποῖα σταδιακὰ ὑποκατέστησαν τὸν Ἄμωμο. Τὰ εὐλογητάρια πῆραν τὸ ὄνομά τους ἀπὸ τὸν στίχο, ὁ ὁποῖος ἀπαγγέλλεται πρὶν ἀπὸ αὐτά: «Εὐλογητός εἶ, Κύριε, δίδαξόν με τὰ δικαιώματά σου». Ὁ στίχος αὐτὸς (12^ος) εἶναι παρμένος ἀπὸ τὸν 118^ο ψαλμό (Ἄμωμο). Τὸ προτελευταῖο τροπάριο τῶν εὐλογηταρίων εἶναι Δοξαστικὸ (προτάσσεται αὐτοῦ τὸ «Δόξα Πατρὶ καὶ Υἱῷ καὶ Ἁγίω Πνεύματι...») καὶ εἶναι τριαδικὸ (ἀναφέρεται στὴν Ἁγία Τριάδα), ἐνῷ τὸ τελευταῖο εἶναι Θεοτοκίο.

Ἔχουμε δύο ὁμάδες «Εὐλογηταρίων», 1. τὰ ἀναστάσιμα καὶ 2. τὰ νεκρώσιμα. Τὰ ἀναστάσιμα εὐλογητάρια ἀναφέρονται στὸ γεγονὸς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καὶ ψάλλονται:

α. στὸν ὄρθρο τῆς Κυριακῆς, μετὰ τὰ ἀναστάσιμα καθίσματα καὶ πρὶν τὴν ὑπακοή,

(συνεχίζεται)

---

[1] Ἄμωμος λέγεται ὁ 118^ος ψαλμός. Ἔχει 176 στίχους καὶ εἶναι ὁ πιὸ μεγάλος σὲ ἔκταση. Τὴν ὀνομασία του «Ἄμωμος» τὴν ἔλαβε ἀπὸ τὸν πρῶτο στίχο, ὁ ὁποῖος ξεκινᾷ ὡς ἑξῆς: «Μακάριοι οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ, οἱ πορευόμενοι ἐν νόμῳ Κυρίου».

ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ Γ΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Ἐξ ἄλλου ὁ «Ἀκάθιστος Ὕμνος» ὀνομάζεται ἔτσι, γιατὶ κατὰ τὴ διάρκεια, ποὺ ψαλλόταν ὁ ὕμνος αὐτός, οἱ πιστοὶ στεκόντουσαν. Τὸ ἴδιο ἰσχύει καὶ γιὰ τὶς στάσεις τῶν ψαλμῶν. Οἱ πιστοὶ ἦσαν ὄρθιοι ἐνῷ ἐστιχολογοῦντο οἱ ψαλμοί. Ὅταν ἀνεγινώσκοντο οἱ τρεῖς στάσεις τοῦ ψαλτηρίου, τότε ψαλλόταν ἀναπαύσιμο τροπάριο, ὁπόταν οἱ πιστοὶ καθόντουσαν. Ἔτσι «κάθισμα» στὸ ψαλτήριο τοῦ Δαβὶδ λέγεται τὸ σύνολο τῶν ψαλμῶν, ποὺ χωρίζονται σὲ τρεῖς στάσεις, τὸ ὁποῖο ἐστιχολογεῖτο, ἐνῷ οἱ πιστοὶ ἦσαν ὄρθιοι. Ἔπειτα ἀκολουθοῦσαν τὰ τροπάρια, τὰ ὁποῖα ψαλλόντουσαν, ἐνῷ οἱ πιστοὶ καθόντουσαν. Σήμερα στὶς ἐκκλησίες τὰ καθίσματα ψάλλονται ἀμέσως μετὰ τὰ ἀπολυτίκια, ἐνῷ προηγεῖται μικρὴ συναπτή. Στὰ μοναστήρια τηρεῖται τὸ τυπικὸ καὶ ἀναγινώσκεται ἡ στιχολογία τοῦ ψαλτηρίου.

Ἀπὸ τὸ περιεχόμενο τῶν καθισμάτων τὰ χωρίζομε σὲ καθίσματα ἀναστάσιμα, καθίσματα ἀποστολικὰ κλπ. Τὰ καθίσματα τῶν καθημερινῶν, τὰ ὁποῖα περιέχονται στὸ βιβλίο τῆς Παρακλητικῆς, παραλείπονται ὅταν ὁ ἑορταζόμενος ἅγιος ἔχει δύο καθίσματα.

Κατὰ τὴ Μεγάλη Ἑβδομάδα ὅλα τὰ Καθίσματα ψάλλονται ἀργοσύντομα (στιχηραρικά), μετὰ τὸ μέγα Ἀλληλουϊάριο καὶ τὸ «Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται». Ὅλες τὶς ἄλλες μέρες τοῦ χρόνου τὰ καθίσματα ψάλλονται σὲ σύντομο εἱρμολογικὸ μέλος.

Τὰ καθίσματα τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδας ἀναφέρονται κυρίως στὰ Πάθη τοῦ Κυρίου. Τὰ καθίσματα τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδας εἶναι αὐτόμελα, δηλαδὴ εἶναι πρωτότυπη μουσικὴ σύνθεση[1].

---

[1] Τὸ ἴδιο αὐτόμελα εἶναι καὶ τὰ καθίσματα τῶν Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικῶν ἑορτῶν, σὲ ἀντίθεση μὲ τὰ περισσότερα καθίσματα τῆς ἀκολουθίας τῶν ἁγίων, ποὺ βρίσκονται στὰ Μηναῖα, τὰ ὁποῖα εἶναι προσόμοια, διότι εἶναι μεταγενέστερες συνθέσεις.

ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ Β΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Καθίσματα ἔχουμε ἐπίσης μετὰ ἀπὸ κάθε ὁμάδα ἀντιφώνων στὰ δεκαπέντε ἀντίφωνα τῆς Μεγάλης Πέμπτης.

Ο 17^ος κανόνας τῆς συνόδου, που ἔγινε στὴ Λαοδίκεια ὁρίζει ὅτι «οὐ δεῖ ἐπισυνάπτειν ἐν ταῖς συνάξεσι τοὺς ψαλμούς, ἀλλὰ διὰ μέσου καθ’ ἕκαστον ψαλμὸν γίνεσθαι ἀναγνώσματα». Καὶ ὁ Βαλσαμῶνας, ἑρμηνεύοντας τὸν κανόνα λέγει: «Τῶν ψαλμῶν ἀναγινωσκομένων διὰ μιᾶς ὑφῆς κατὰ παλαιὰν παράδοσιν καὶ τοῦ συναγομένου λαοῦ ἀποκάμνοντος κἀντεῦθεν ἀκηδιῶντος ὑπὸ τοῦ κόπου καὶ ἐξερχομένου τῆς ἐκκλησίας, ὥρισαν οἱ Πατέρες μὴ συναπτῶς ἐν ταῖς συνάξεσιν ἐκφωνεῖσθαι τοὺς ψαλμούς, ἀλλὰ διὰ μέσου γίνεσθαι καὶ ἀναγνώσεις, ἐπὶ τῷ ἀναπαύεσθαι τὸν λαὸν πρὸς μικρὸν καὶ ψάλλειν. Διὰ γὰρ τοῦτο καὶ εἰς καθίσματα διάφορα τὸ ἱερὸν κατεμερίσθη ψαλτήριον»[1].

(συνεχίζεται)

---

[1] Ράλλη καὶ Ποτλῆ, Σύνταγμα ἱερῶν κανόνων, τ. 3, σ. 186.

Καθίσματα Α΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Τὰ καθίσματα πῆραν τὴν ὀνομασία τους ἀπὸ τὴν ὀνομασία τῶν καθισμάτων τοῦ ψαλτηρίου, τὰ ὁποῖα στιχολογοῦνται στὴν ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου μετὰ τὸν ἑξάψαλμο καὶ τὰ ἀπολυτίκια. Ἑπομένως καθίσματα εἶναι, τόσο ὁμάδες ψαλμῶν, ὅσο καὶ τροπάρια. Τὸ ψαλτήρι τοῦ Δαβὶδ περιέχει ἑκατὸν πενῆντα ψαλμοὺς καὶ χωρίζεται σὲ εἴκοσι καθίσματα. Κάθε κάθισμα χωρίζεται σὲ τρεῖς στάσεις. Τὰ καθίσματα τοῦ ψαλτηρίου ἀναγινώσκονται στὶς ἀκολουθίες τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ ὄρθρου, σήμερα ὅμως διαβάζονται μόνο στὰ μοναστήρια. Καθίσματα ἐπίσης ἀναγινώσκονται καὶ στὴ Θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων Δώρων. Ὅπως λέγει καὶ ἡ ὀνομασία τους, κατὰ τὴν ἀνάγνωση τῶν καθισμάτων τοῦ ψαλτηρίου οἱ πιστοὶ κάθονται στὰ στασίδια τους καὶ ξεκουράζονται ἀπὸ τὸν κόπο τῶν ἀκολουθιῶν καὶ τῆς ὀρθοστασίας[1]. Ἀνάμεσα στὶς δύο στάσεις τοῦ ψαλτηρίου καὶ μετὰ τὸν πολυέλαιο στὴν ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου ψάλλονται τροπάρια, τὰ καθίσματα, τὰ ὁποῖα καὶ αὐτὰ ὀνομάζονται ἔτσι λόγῳ τοῦ ὅτι οἱ πιστοὶ κάθονται γιὰ λίγο. Καθίσματα ἐπίσης ὀνομάζονται καὶ τὰ τροπάρια, ποὺ ψάλλονται μετὰ τὴν Τρίτη ᾠδὴ τοῦ κανόνα, στὴν ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου. Γιὰ ποιὸ λόγο τὰ τροπάρια αὐτὰ ὠνομάστηκαν καθίσματα, μπορεῖ κάποιος νὰ συμπεράνῃ ἀπὸ τὸν διάλογο, ποὺ εἶχαν οἱ τρεῖς μοναχοί, Νεῖλος, Ἰωάννης καὶ Σωφρόνιος. Σύμφωνα μὲ τὸν διάλογο αὐτό, τὸ ψαλτήρι, τὸ ὁποῖο ψάλλεται στὴ νυκτερινὴ ἀκολουθία, διαιρεῖτο σὲ τρεῖς στάσεις, κάθε μιὰ ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἀπαγγελλόταν, ἐνῷ οἱ μοναχοὶ ἦταν ὄρθιοι, μετὰ ἀπὸ τὸ ὁποῖο καθόντουσαν καὶ ἀκολουθοῦσε ἀνάγνωση καὶ τροπάρια ἀναπαύσιμα[2].

(συνεχίζεται)

---

[1] Γεωργίου Μπεκατώρου, Κάθισμα, ΘΗΕ, τ. 7, στ. 165-168.

[2] Βλ. Pitra, Juris eccles. Graec. Historia et monumenta, τ. II, σ. 220. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ὑμνογραφία, σσ. 18-19.

Ημερίδα Πανεπιστημίου Μακεδονίας και Μουσικής Ακαδημίας ARTE

Αγαπητοί φίλοι και συνάδελφοι,

Το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας σε συνεργασία με την Μουσική Ακαδημία ARTE διοργανώνουν διαδικτυακή ημερίδα για την ψαλτική τέχνη, με τους πιο κάτω ομιλητές και στα εξής θέματα:

1.     δρ Νεκτάριος Πάρης, Καθηγητής ΠΑΜΑΚ

«Θέματα ερμηνείας, εκτελέσεως και αισθητικής της ψαλτικής».

2.     δρ Ευαγγελία Σπυράκου, Μέλος ΕΕΠ ΠΑΜΑΚ

«Οι χοροί των ψαλτών κατά την βυζαντινή παράδοση»

3.     δρ Συμεών Κανάκης, μεταδιδακτορικός ερευνητής ΠΑΜΑΚ

«Θεωρητικές και διδακτικές προσεγγίσεις στην ερμηνεία και εκτέλεση ψαλτικών μελών».

Η συμμετοχή στην διαδικτυακή ημερίδα είναι δωρεάν.

Η ημερίδα θα λάβει χώρα την Πέμπτη 20 Απριλίου, ώρα 6:00μ.μ. - 9:00μ.μ.

 

Ο σύνδεσμος (link) για τη συνάντηση είναι πιο κάτω:
https://us02web.zoom.us/j/85048217682

Meeting ID: 850 4821 7682

Θα μπορείτε να ενωθείτε με τον πιο πάνω σύνδεσμο από τις 5.30μ.μ.

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

Δρ Θεολογίας – Δρ Μουσικολογίας

Μεταδιδακτορικός ερευνητής

Σύμης 15,

2044 Στρόβολος

Λευκωσία

Κύπρος

τ: 00357 22 814777

κ: 00357 99 669311

φ: 00357 22 321342

e: vas@cytanet.com.cy

4. Θεοτοκίον

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Μετὰ τὸ ἑωθινὸ δοξαστικὸ ἀκολουθεῖ τὸ τελευταῖο τῆς ὁμάδας τῶν στιχηρῶν τροπάριο, τὸ ὁποῖο ἐπισυνάπτεται πρὸς τὸ δεύτερο ἡμιστίχιο τῆς σύντομης δοξολογίας «Καὶ νῦν καὶ ἀεί...». Ὀνομάζεται Θεοτοκίον, διότι ἐγκωμιάζει καὶ ἐξυμνεῖ τὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο. Τὰ Θεοτοκία, ποὺ ἀκολουθοῦν στὰ στιχηρὰ τῶν ἑσπερινῶν τοῦ Σαββάτου, διακρίνονται γιὰ τὴ θεολογική τους ἀκρίβεια καὶ τὶς δογματικὲς ἀλήθειες, ποὺ ἐκφράζουν, ὅπως τὸ ἀειπάρθενο τῆς Θεοτόκου, καὶ τὰ ἔχει συνθέσει ὁ Ἰωάννης Δαμασκηνός. Γιὰ τὸν ἴδιο λόγο τὰ Θεοτοκία τοῦ μικροῦ ἑσπερινοῦ τοῦ Σαββάτου ὀνομάζονται Δογματικά, διότι ἔχουν χριστολογικὸ περιεχόμενο, γύρω ἀπὸ τὶς δύο φύσεις τοῦ Κυρίου. Τὰ Θεοτοκία τῶν ἑσπερινῶν τῆς Τρίτης καὶ Πέμπτης καθὼς καὶ τῶν ὄρθρων τῆς Τετάρτης καὶ Παρασκευῆς ὀνομάζονται Σταυροθεοτοκία, διότι ἀναφέρονται στὴ σταύρωση τοῦ Κυρίου μὲ τὴν παρουσία τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου στὸ Πάθος τοῦ Υἱοῦ της. Ἡ μητέρα τοῦ Κυρίου πονᾷ καὶ δακρύζει, βλέποντας ἐπάνω στὸν Σταυρὸ τὸν πάσχοντα Θεάνθρωπο. Σὰν ὑμνολογικὴ σύνθεση ἀποτελοῦν προσόμοια στοὺς ὀκτὼ ἤχους. Θεοτοκίο ἔχουμε καὶ σὲ ἄλλες περιπτώσεις, ὅπως μέσα στὸ βιβλίο τῆς Παρακλητικῆς, καὶ πιὸ συγκεκριμένα σὲ κάθε ᾠδὴ τῶν ᾀσματικῶν κανόνων, στὰ καθίσματα τοῦ ὄρθρου, καθὼς καὶ στὶς ὧρες καὶ ἀλλοῦ.

3. Ἑωθινὸ Δοξαστικὸ καὶ ἐξαποστειλάριο

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

 Εἶναι ἕντεκα ἑωθινὰ ἰδιόμελα τροπάρια, τὰ ὁποῖα ἀντιστοιχοῦν ὅσον ἀφορᾷ τὸ περιεχόμενό τους πρὸς τὰ ἕντεκα ἑωθινὰ εὐαγγέλια καὶ τὰ ἕντεκα ἑωθινὰ ἐξαποστειλάρια. Τὰ ἑωθινὰ δοξαστικὰ ἔχει συνθέσει ὁ αὐτοκράτορας Λέων Στ΄ ὁ Σοφός[1], ἐνῷ τὰ ἑωθινὰ ἐξαποστειλάρια ὁ υἱός του Λέοντα, Κωνσταντῖνος ὁ Πορφυρογέννητος. Τὰ πρῶτα ὀκτὼ ἑωθινὰ δοξαστικὰ εἶναι μελοποιημένα ἕνα σὲ κάθε ἦχο μὲ τὴ σειρὰ (π.χ. Α΄ ἑωθινὸ δοξαστικό: Α΄ ἦχος. Β΄ ἑωθινὸ δοξαστικό: Β΄ἦχος κ.ο.κ.), ἐνῷ τὰ ὑπόλοιπα τρία εἶναι μελοποιημένα τὸ ἔνατο σὲ πλ. α΄, τὸ δέκατο σὲ πλ. β΄ καὶ τὸ ἑνδέκατο σὲ πλ. δ΄ ἦχο. Τὰ ἕντεκα ἑωθινὰ ἐξαποστειλάρια εἶναι μελοποιημένα ὅλα σὲ β΄ ἦχο καὶ ψάλλονται ὅλα μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, ὅπως καὶ τὰ προσόμοια. Τὰ ἑωθινὰ εὐαγγέλια, τὰ ἑωθινὰ ἐξαποστειλάρια καὶ τὰ ἑωθινὰ δοξαστικὰ ἔχουν κοινὴ θεματική. Ὅλα ἀναφέρονται στὶς ἐμφανίσεις τοῦ Κυρίου μετὰ τὴν Ἀνάστασή του. Τὰ ἀντίστοιχα ἑωθινὰ εὐαγγέλια, ἐξαποστειλάρια καὶ δοξαστικὰ ἀναφέρονται στὸ ἴδιο θέμα. Τὰ ἑωθινὰ δοξαστικὰ ψάλλονται κάθε Κυριακή, ἐκτὸς τῆς περιόδου τοῦ Τριῳδίου καὶ Πεντηκοσταρίου, καθὼς ἐπίσης καὶ ὅταν συμπέσει τὴν Κυριακὴ δεσποτική, θεομητορικὴ ἢ ἄλλη ἑορτή.

Ἑωθινὸς ὕμνος στὴν πρώτη Ἐκκλησία ὀνομάζεται ἡ μεγάλη δοξολογία «Δόξα σοι τῷ δείξαντι τὸ φῶς...». Μεταγενέστερα ἑωθινὰ ὠνομάστηκαν τὰ εὐαγγέλια τοῦ ὄρθρου τῶν Κυριακῶν, καθὼς καὶ τῶν δεσποτικῶν καὶ θεομητορικῶν ἑορτῶν. Στὴν ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου τὸ ἑωθινὸ εὐαγγέλιο ὀνομάζεται καὶ «πρῶτο εὐαγγέλιο» καὶ ἀνακυκλώνεται ὅλο τὸ ἔτος, ὅπως ἀκριβῶς καὶ τὰ ἑωθινὰ ἐξαποστειλάρια καὶ δοξαστικά.

(συνεχίζεται)

---

[1] Ὁ αὐτοκράτορας Λέων Στ΄ ὁ Σοφὸς γεννήθηκε στὶς 19 Σεπτεμβρίου 866 καὶ κοιμήθηκε στὶς 11 Μαΐου 912 μ.Χ. Διετέλεσε αὐτοκράτορας ἀπὸ τὸ 886 μέχρι τὸ 912. Ἦταν μαθητὴς τοῦ πατριάρχη Φωτίου μὲ ἐξαιρετικὴ μόρφωση καὶ ρητορικὴ δεινότητα. Γιὰ τὴ συγγραφική του δραστηριότητα τιμήθηκε, ὅσο ἀκόμη ζοῦσε, μὲ τὸ προσωνύμιο «Σοφός».

Ἄλλα στιχηρὰ Α΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη) 

Τὰ στιχηρά, ἀνάλογα μὲ τὸ ἀντικείμενο, τὸ ὁποῖο πραγματεύονται ἢ τὸ πρόσωπο, στὸ ὁποῖο ἀναφέρονται, φέρουν διάφορα ἐπίθετα. Πάρα κάτω δίνουμε ὁρισμοὺς τῶν διαφόρων στιχηρῶν, τὰ ὁποῖα ψάλλονται στὸν ἑσπερινὸ καὶ ὄρθρο.

1. Στιχηρὰ ἀναστάσιμα:  Ὀνομάζονται τὰ τροπάρια τοῦ ἑσπερινοῦ τοῦ Σαββάτου, καθὼς καὶ τοῦ ὄρθρου τῶν Κυριακῶν στοὺς ὀκτὼ ἤχους. Αὐτὰ βρίσκονται στὸ ἐκκλησιαστικὸ βιβλίο, ποὺ ὀνομάζεται Παρακλητικὴ ἢ Ὀκτώηχος[1]. Ὀνομάζονται ἔτσι, γιατὶ ἀναφέρονται στὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου.

2. Στιχηρὰ δεσποτικά: Εἶναι τροπάρια, τὰ ὁποῖα ἀναφέρονται στὸ πρόσωπο τοῦ Δεσπότη μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Βρίσκονται στὸ βιβλίο τῆς Παρακλητικῆς καὶ εἶναι τρία στιχηρὰ προσόμοια. Ψάλλονται στὴν ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς Κυριακῆς, Δευτέρας, Τρίτης, Πέμπτης καὶ Παρασκευῆς καὶ στοὺς ὀκτὼ ἤχους. Ἀνάλογα μὲ τὴν ἡμέρα, ποὺ ψάλλονται, τὰ στιχηρὰ δεσποτικὰ χωρίζονται σὲ τέσσερεις κατηγορίες:

1. Ἀναστάσιμα. Ψάλλονται τὴν Κυριακὴ ἑσπέρας.

2. Κατανυκτικά. Τὶς ἄλλες μέρες.

3. Σταυρώσιμα. Ψάλλονται τὴν Πέμπτη ἑσπέρας.

4. Νεκρώσιμα. Ψάλλονται τὴν Παρασκευὴ ἑσπέρας[2].

Δὲν ξέρουμε ποιὸς εἶναι ὁ ποιητὴς τῶν τροπαρίων αὐτῶν, διότι εἶναι ἀνεπίγραφα. Ὅμως καὶ αὐτὰ μποροῦν κάλλιστα νὰ ἀποδοθοῦν στὸν Ἰωσὴφ τὸν ὑμνογράφο, ἂν κρίνουμε καὶ ἀπὸ τὴν ἀκροστιχίδα τοῦ κανόνα «εἰς πάντας τοὺς Ἁγίους», τοῦ Σάββάτου τοῦ πλ. δ΄ ἤχου: «Τῆς Ὀκταήχου τῆς Νέας θεῖον τέλος. Πόνοι δὲ Ἰωσήφ». Τὰ δεσποτικὰ τροπάρια ἐκφράζουν τὴν ἀγάπη καὶ λατρεία πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ Κυρίου καὶ Δεσπότη ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

(συνεχίζεται)

---

[1] Ἡ Ὀκτώηχος περιέχει ὅλα τὰ ἀναστάσιμα τροπάρια τοῦ ἑσπερινοῦ τοῦ Σαββάτου, καθὼς καὶ τοῦ ὄρθρου τῆς Κυριακῆς στοὺς ὀκτὼ ἤχους. Ἡ Παρακλητικὴ περιέχει τὰ προαναφερθέντα τροπάρια τῆς Ὀκτωήχου, καὶ ἐπὶ πλέον τὰ τροπάρια, ποὺ ψάλλονται στὶς καθημερινὲς στοὺς ὀκτὼ ἤχους.

[2] Γεωργίου Μπεκατώρου, Δεσποτικὰ στιχηρά, ΘΗΕ, τ. 4, στ. 1017 ἑξ.

Χριστός Ανέστη!

Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας καὶ τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι ζωὴν χαρισάμενος.

 

Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι,
προσκυνήσωμεν ἅγιον, Κύριον,
Ἰησοῦν τὸν μόνον ἀναμάρτητον.
Τὸν Σταυρόν σου Χριστὲ προσκυνοῦμεν
καὶ τὴν ἁγίαν σου Ἀνάστασιν
ὑμνοῦμεν καὶ δοξάζομεν·
σὺ γὰρ εἶ Θεὸς ἡμῶν,
ἐκτὸς σοῦ ἄλλον οὐκ οἴδαμεν,
τὸ ὄνομά σου ὀνομάζομεν.
Δεῦτε πάντες οἱ πιστοί,
προσκυνήσωμεν τὴν τοῦ Χριστοῦ ἁγίαν ἀνάστασιν·
ἰδοὺ γὰρ ἦλθε διὰ τοῦ Σταυροῦ
χαρὰ ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ.
Διὰ παντὸς εὐλογοῦντες τὸν Κύριον,
ὑμνοῦμεν τὴν ἀνάστασιν αὐτοῦ·
Σταυρὸν γὰρ ὑπομείνας δι᾿ ἡμᾶς,
θανάτῳ θάνατον ὤλεσεν.

 

Ἀναστὰς ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τοῦ τάφου καθὼς προεῖπεν, ἔδωκεν ἡμῖν τὴν αἰώνιον ζωὴν καὶ μέγα ἔλεος.

 

Ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς ἀναστήθηκε ἀφοῦ κατέβηκε καὶ δίδαξε στοὺς νεκρούς, καταπατώντας μὲ τὸν θάνατό του τὸν θάνατον καὶ σὲ ὅσους βρίσκονταν σὲ τάφους χάρισε ἔτσι τὴν ἀληθινὴ ζωή.

Ἀφοῦ εἴδαμε τὴν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ,
ἂς προσκυνήσουμε τὸν ἅγιο καὶ Κύριο,
τὸν Θεάνθρωπο Ἰησοῦ ποὺ εἶναι ὁ μόνος ἀναμάρτητος.
Τὴν Σταυρική Σου θυσία Χριστὲ προσκυνοῦμε
καὶ τὴν ἁγία σου Ἀνάσταση
ὑμνοῦμε καὶ δοξάζουμε·
διότι Ἐσὺ εἶσαι ὁ Θεός μας,
καὶ Θεὸ ἄλλον ἐκτὸς ἀπὸ Ἐσένα δὲν ἀναγνωρίζουμε κανένα,
καὶ μόνο τὸ ὄνομά Σου σημαίνει Θεὸς γιὰ ἑμᾶς.
Ἐλᾶτε ὅλοι οἱ πιστοί,
ἂς προσκυνήσουμε τὴν ἁγία ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ·
ἀφοῦ ἡ ἀνάστασή Του ποὺ ἔγινε μετὰ τὴν Σταυρική Του Θυσία,
ἔφερε μεγάλη χαρὰ ποὺ ἀπλώθηκε σὲ ὅλον τὸν κόσμο.
Παντοτινὰ θὰ εὐλογοῦμε τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου,
καὶ παντοτινὰ θὰ ὑμνοῦμε τὴν ἀνάστασή Του.
Διότι, ἐπειδὴ ὑπέμεινε Πάθη καὶ Σταυρό ἀπὸ ἑμᾶς γιὰ ἑμᾶς,
κατανίκησε κι ἔδιωξε τὸν θάνατο.

Μὲ τὴν ἀνάσταση Του ἀπὸ τὸν τάφον ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς ὅπως εἶχε πεῖ πρὶν τὰ ἅγια πάθη Του, μᾶς χάρισε τὴν ἀληθινὴ αἰώνια ζωή καὶ τὸ μέγα ἔλεος τοῦ Θεοῦ στὶς ταπεινές μας ὑπάρξεις.

Χριστός ανέστη! Αληθώς ανέστη!

Στιχηρὰ ἀνατολικὰ B΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Τὸ ὄνομα «ἀνατολικὰ» μᾶλλον προέρχεται ἀπὸ τὸ «ἀνατολή». Αὐτὸ θεωρεῖται ἕνα ἀπὸ τα μυστικὰ ὀνόματα τοῦ Κυρίου[1] ἢ ἀκόμη ὑποδηλώνει τὴν ὥρα, κατὰ τὴν ὁποία ὁ Κύριος ἀναστήθηκε. Θὰ μπορούσαμε νὰ συμπεράνουμε ὅτι ἴσως ἡ ὀνομασία ἀνατολικὰ δόθηκε πρῶτα στὰ στιχηρὰ τῶν αἴνων καὶ μετὰ στὰ στιχηρὰ τοῦ ἑσπερινοῦ. Ἔτσι ἡ ὀνομασία αὐτὴ μᾶς δηλώνει καὶ τὴν ὥρα, κατὰ τὴν ὁποία αὐτὰ ψαλλόντουσαν, δηλαδὴ μὲ τὴν ἀνατολὴ τοῦ ἡλίου, ὅπως δηλαδὴ καὶ τὰ ἑωθινὰ εὐαγγέλια καὶ ἑωθινὰ ἐξαποστειλάρια καὶ δοξαστικά. Τέλος, μιὰ ἄλλη ἑρμηνεία τοῦ ὅρου «ἀνατολικὰ» εἶναι ὅτι αὐτὰ τὰ τροπάρια συνέθεσαν οἱ πατέρες, ποὺ βρίσκονται στὴ Λαύρα τοῦ ἁγίου Σάββα, ἡ ὁποία βρίσκεται στὴν Ἀνατολή[2].

---

[1] Βλ. τὸ ἐξαποστειλάριον τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων «Ἐπεσκέψατο ἡμᾶς, ἐξ ὕψους ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, ἀνατολὴ ἀνατολῶν...»

[2] Βλ. ΣΑΘΑ, Δοκίμιον, σ. 427.

Στιχηρὰ ἀνατολικὰ Α΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Στὸ βιβλίο τῆς Παρακλητικῆς, καὶ ἰδιαίτερα στὸν ἑσπερινὸ τοῦ Σαββάτου, καθὼς καὶ στοὺς αἴνους τῆς Κυριακῆς, συναντοῦμε σὲ κάθε ἦχο τέσσερα στιχηρά, ποὺ φέρουν τὸν τίτλο «στιχηρὰ ἀνατολικὰ» ἢ «στιχηρὰ ἀναστάσιμα». Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ τὴν ὀκτώηχο ἢ τὴν παρακλητική, ἔχουμε καὶ σὲ ἄλλα λειτουργικὰ βιβλία τὴν ὀνομασία ἀνατολικά. Συνολικὰ ἔχουμε αὐτὴ τὴν ὀνομασία στὰ ἑξῆς τροπάρια:

1. Στιχηρὰ τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ τῶν ἀποστίχων

2. Στιχηρὰ τῆς λιτῆς στὸν ἑσπερινὸ

3. Δοξαστικὰ τοῦ ἑσπερινοῦ

4. Στιχηρὰ καὶ ἀπόστιχα τῶν αἴνων

5. Δοξαστικὰ τῶν αἴνων

Κάποιοι ἐρευνητές, ἑρμηνεύοντας τὸ ἐπίθετο «ἀνατολικά», θεώρησαν ὅτι αὐτὰ μαρτυροῦν τὸ ὄνομα τοῦ ποιητῆ αὐτῶν τῶν ὕμνων. Κυριώτεροι ὑμνογράφοι, ποὺ ἔχουν τὸ ὄνομα Ἀνατόλιος, εἶναι οἱ ἀκόλουθοι:

1. Ἀνατόλιος Λαοδικείας (+270 μ.Χ.). Ἔχει συνθέσει πολὺ ἀρχαῖα τροπάρια[1].

2. Ἀνατόλιος,  πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως[2] (449-458 μ.Χ.). Πολλοὶ ἐρευνητὲς θεωροῦν ὅτι ἔχει συνθέσει τὰ ἀναστάσιμα ἀνατολικά, ποὺ βρίσκονται στὴν ὀκτώηχο.

3. Ἀνατόλιος ὁ ποιητής, ὁ ὁποῖος ἦταν σύγχρονος τοῦ Ῥωμανοῦ τοῦ Μελῳδοῦ. Εἶναι ὀ συνθέτης τῆς ἀκολουθίας τοῦ ἁγίου Ῥωμανοῦ τοῦ Μελῳδοῦ.

4. Ἀνατόλιος Στουδίτης μοναχός, ἐπιστολογράφος Θεοδώρου τοῦ Στουδίτη[3] (770 μ.Χ.). Ὁ μοναχὸς αὐτὸς θεωρεῖται ὅτι ἔγραψε τὰ ἰδιόμελα Ἀνατολίου καὶ τὰ Ἀνατολικὰ τῆς ὀκτωήχου.

5. Ἀνατόλιος μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ὁ ὁποῖος ἔζησε κατὰ τὸν 9^ο αἰῶνα.

(συνεχίζεται)

---

[1] Ὁ Ἀνατόλιος Λαοδικείας ἀναφέρεται ὅτι συνέθεσε κανόνες γιὰ τὸ Πάσχα. Βλ. Εὐσεβίου, Ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία, Ζ΄, 32, 13, ΒΕΠΕΣ, τ. 20, σ. 40.

[2] Ὁ πατριάρχης Ἀνατόλιος ἔχει λάβει μέρος στὴν τετάρτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, ποὺ ἔγινε στὴ Χαλκηδόνα τὸ 451 μ.Χ.

[3] Ὅμως ἂν ἡ ὀνομασία τῶν τροπαρίων αὐτῶν προερχόταν ἀπὸ τὸ ὄνομα τοῦ ποιητῆ των, Ἀνατολίου, τότε αὐτὰ ἔπρεπε νὰ ὀνομάζονται «ἀνατολιακά», καὶ ὄχι «ἀνατολικά».