Α΄ Οἱ δύο κανόνες τῶν Χριστουγέννων Δ΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

Ἡ ποίηση τοῦ Κοσμᾶ συγγενεύει σὲ πολλὰ σημεῖα μὲ τὴν ποίηση Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ. Πολλὲς φορὲς χρησιμοποιεῖ ὁμοιοκαταληξία. Χρησιμοποιεῖ ἐπίσης ἀκροστιχίδα. Ὁ Θεόδωρος Πρόδρομος ἔχει γράψει ἐξήγηση στοὺς Κανόνες τοῦ Κοσμᾶ καὶ Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ. Εἶναι χαρακτηριστικὲς οἱ παρομοιώσεις ποὺ κάνει ὁ Κοσμᾶς στὸν εἱρμὸ τῆς ἐνάτης ὠδῆς τοῦ πρώτου Κανόνα τῶν Χριστουγέννων. Παρομοιάζει τὸ σπήλαιο, ὅπου γεννήθηκε ὁ Χριστὸς μὲ τὸν οὐρανό, τὴν Παρθένο ὡς θρόνο Χερουβικό, καὶ τὴν φάτνη σὰν χωρίο, στὸ ὁποῖο ἀνεκλήθη ὁ ἀχώρητος. Ἀπὸ τοὺς ὡραιότερους ὕμνους, σὲ νόημα καὶ περιεχόμενο, εἶναι καὶ τὸ τροπάριο τῆς Θ΄ ὠδῆς τοῦ πρώτου Κανόνα «Νεηγενές, Μάγων λεγόντων, παιδίον Ἄναξ...». Ἀπὸ τὴ μιὰ παρουσιάζει τοὺς μάγους νὰ ἀναζητοῦν τὸ γεννηθὲν παιδίο καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη τὸν Ἡρώδη, ὁ ὁποῖος ἐξεμαίνετο ἐναντίον τοῦ Ἰησοῦ[1].

Στὴν Σούδα[2], ἀναφέρεται ὅτι «οἱ κανόνες Ἰωάννου τὲ καὶ Κοσμᾶ σύγκρισιν οὐκ ἐδέξαντο οὐδὲ δέξαιντο ἄν, μέχρις ὁ καθ’ ἠμᾶς βίος περαιωθήσεται». Δηλαδὴ οἱ Κανόνες τοῦ Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ καὶ Κοσμᾶ τοῦ Μελωδοῦ δὲν μποροῦν νὰ συγκριθοῦν μὲ ὁποιοδήποτε ἄλλο ὕμνο, οὔτε ποτὲ θὰ μπορέσουν νὰ δεχθοῦν σύγκριση μέχρι νὰ συμπληρωθῆ ἡ παροῦσα ζωή.

---

[1] Χρονικὰ ἡ γέννηση τοῦ Κυρίου δὲν ταυτίζεται μὲ τὴν προσκύνηση τῶν μάγων, ἡ ὁποία ἔγινε περίπου δύο χρόνια μετὰ τὴν γέννηση. Εἶναι χαρακτηριστικὴ ἡ περιγραφὴ τοῦ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγελίου, ὅταν λέγει ὅτι οἱ μάγοι εἰσῆλθαν «εἰς τὴν οἰκίαν» καὶ εἶδαν τὸ παιδίο μὲ τὴ μητέρα του. Ἑπομένως ἡ προσκύνηση τῶν μάγων δὲν ἔγινε στὸ σπήλαιο ὅπου γεννήθηκε ὁ Ἰησοῦς ἀλλὰ σὲ οἰκία πάλιν στὴν Βηθλεέμ, περίπου δύο χρόνια ἀργότερα. Περὶ αὐτοῦ βλ. Ἐπιφανίου Θεοδωροπούλου (Ἀρχιμ.), Ἄρθρα, μελέται, ἐπιστολαί, τ. Α΄, Ἀθῆναι, 1986, σσ. 325-328.

[2] Βυζαντινὸ λεξικό, τὸ ὁποῖο γράφτηκε κατὰ τὰ τέλη τοῦ 10ου αἰώνα, μᾶλλον ἀπὸ ὁμάδα ἀντιγραφέων, χωρὶς κριτικὴ καὶ μέθοδο. Περιλαμβάνει μεγάλο ἀριθμὸ λημμάτων, γύρω στὰ 12.000 καὶ 900 βιογραφίες. Τὸ ὑλικό της Σούδας σχετίζεται μὲ τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα καὶ περιέχει ἀρκετὲς πληροφορίες γιὰ τὴ μουσική, καθὼς καὶ γιὰ ἀρχαίους ποιητὲς καὶ μουσικούς. Περὶ αὐτοῦ βλ. Τάκη Καλογεροπούλου, Τὸ Λεξικὸ τῆς Ἑλληνικῆς Μουσικῆς, Ἀπὸ τὸν Ὀρφέα ἕως σήμερα, ἔκδ. Γιαλλέλη, Ἀθήνα 1998, τ. 5, σ. 450.