Παπαδιαμάντης καὶ Ὀρθοδοξία ΣΤ΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη

          ᾿Εγὼ θὰ τὸ εὐχόμουν νὰ ὑπῆρχε σήμερα, ἔστω καὶ ἐλάχιστος, προβληματισμὸς σὲ ἕνα νέο ἢ μία νέα τῶν εἴκοσι ἑπτὰ χρόνων γύρω ἀπὸ τὸ ποιὸ δρόμο νὰ ἀκολουθήσῃ. Τέτοια πολυτέλεια χρόνου δὲν ὑπάρχει.

          Μόλις παρουσιαστῇ κάτι μπροστὰ στὰ αἰσθητήριά μας ὄργανα, ἀμέσως λειτουργοῦν ἐνστικτωδῶς τὰ πάθη μας, καί, ἐὰν εἶναι κάτι, ποὺ διεγείρει τὰ τελευταῖα, τότε τὸ ἐνστερνιζόμαστε καὶ τὸ κάνουμε κτῆμα καὶ πάθος μας.

          Θὰ τὸ εὐχόμουν, ἔστω νὰ ὑπῆρχε αὐτὸς ὁ προβληματισμός, καὶ δὲν θὰ μ’ ἐνωχλοῦσε καθόλου, ἐὰν διάλεγε ὁ νέος ἢ ἡ νέα τὸν δρόμο τῆς παγανιστικῆς ἀρχαιότητας ἢ τῆς Ῥωμαιοκαθολικῆς Δύσεως, καὶ λέγω ὅτι δὲν θὰ μὲ πείραζε, διότι, ἐὰν ὑπῆρχε εἰλικρίνεια στὸν ἄνθρωπο, θὰ καταλάβαινε τὴ ματαιότητα τοῦ παγανιστικοῦ ἀνθρωπισμοῦ τῶν ἀρχαίων, οἱ ὁποῖοι θεοποιοῦν τὴν ὕλη καὶ τὰ πάθη τους, καθὼς καὶ τὴν ματαιότητα τῆς ῾Ρωμαιοκαθολικῆς Δύσεως, ποὺ εἶναι γεμάτη ἐξωτερικὴ ὑποκρισία καὶ εὐγένεια, χωρὶς ὅμως πραγματικὸ περιεχόμενο.

          Ὁ Παπαδιαμάντης ἔγραφε κυρίως διηγήματα. Τὰ μυθιστορήματά του, ὅπως «Οἱ ῎Εμποροι τῶν ᾿Εθνῶν» καὶ «Ἡ Γυφτοπούλα», εἶναι χωρὶς μεγάλη λογοτεχνικὴ ἀξία, καὶ εἶναι ἕνα ξέσπασμα τοῦ ψυχικοῦ του κόσμου κατὰ τῆς ᾿Αρχαιοπληξίας καὶ τῆς ῾Ρωμαιοκαθολικῆς Δύσης.

          Μεγαλούργησε ὅμως σὰν διηγηματογράφος. Τὰ διηγήματά του ὑπολογίζονται σὲ διακόσια. «Τὰ ἀριστουργήματά του εἶναι μερικὰ ἀπὸ τὰ σκιαθίτικα διηγήματά του, ὅπως τὸ «῎Ονειρο στὸ κῦμα», «Ὑπὸ τὴν Βασιλικὴν δρῦν», «Φτωχὸς ῞Αγιος», «Νοσταλγὸς» κ.ἄ. Στὰ ἀριστουργήματά του κατατάσσεται καὶ τὸ μεγάλο διήγημά του (νουβέλλα) «Ἡ Φόνισσα», ποὺ μερικοὶ τὸ θεωροῦν τὸ ἀνώτερο ἀπὸ ὅλα τὰ ἔργα του».

          Ἡ Θεολογία τοῦ Παπαδιαμάντη, ὅπως φαίνεται μέσα ἀπὸ τὰ διηγήματά του, εἶναι ἡ Θεολογία τῆς Μεταμορφώσεως, τῆς λειτουργικῆς ἀλλοιώσεως ἑνὸς λαοῦ σὲ σῶμα Χριστοῦ. Εἰκονογραφεῖ ὁ Παπαδιαμάντης κάτω ἀπὸ ταπεινὸ καὶ ἀπέριττο ἔνδυμα αὐτὴ τὴν πραγματικότητα, ἔχοντας ταυτόχρονα σαφέστατη ἐπίγνωση ὅτι ἐπέρχεται ῥαγδαία ἡ διάβρωσή της. Ὁ Εὐρωπαϊκὸς διαφωτισμὸς εἶχε ἀφήσει τοὺς πάντες γύρω του σὲ ἐκστατικὸ παραλήρημα, καὶ ὁ Παπαδιαμάντης ἀντιτάσσει σ’ αὐτὴ τὴν ἔκσταση τὶς ταπεινὲς μορφὲς τῶν τελευταίων ἀληθινῶν ἀνθρώπων, ποὺ ἀξιώθηκε νὰ ψηλαφήσῃ μέσα στὸ ᾿Ορθόδοξο ἦθος τοῦ νησιοῦ του. Φιλακόλουθες γριοῦλες τοῦ νησιοῦ, ἁπλοϊκοὶ παπᾶδες, τσοπάνηδες καὶ βαρκάρηδες, παράνομοι καὶ μέθυσοι, παρουσιάζονται ὅλοι δικαιωμένοι καὶ ἁγιασμένοι μέσα στὴν ᾿Εκκλησία, ποὺ ἀκόμα λειτουργεῖ σωστά.

Χριστόδουλος Βασιλειάδης, Κείμενα ἐπὶ ζητημάτων τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, Ἐορτολόγιο, Τριώδιο-Πεντηκοστάριο, Ὀρθόδοξοι προβληματισμοί, ἐκδόσεις Ἁγία Ταϊσία, Λευκωσία 2017.

(συνεχίζεται)