Γιορτὲς πρὸς τιμὴν τοῦ Τιμίου Σταυρού. E

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

2. Ἡ πρόοδος τοῦ Τιμίου Σταυροῦ

Ἡ πρόοδος τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἑορτάζεται κατὰ τὴν 1^η Αὐγούστου. Ἡ γιορτὴ αὐτὴ συμπίπτει μὲ τὴν ἀρχὴ τῆς νηστείας τοῦ δεκαπενταυγούστου, ὁπόταν ἑρτάζουμε τὴν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου. Ἡ γιορτὴ τῆς προόδου τοῦ Τιμίου Σταυροῦ καθιερώθηκε σὲ ἀνάμνηση τῆς ἀπαλλαγῆς τῶν Βυζαντινῶν ἀπὸ τὴν ἐπιδρομὴ τῶν Σαρακηνῶν, μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Τιμίου Σταυροῦ τοῦ Κυρίου, ἐπὶ τῆς ἐποχῆς τοῦ αὐτοκράτορα Μανουὴλ Κομνηνοῦ. Κατὰ τὴ γιορτὴ αὐτὴ γινόταν στὴν Κωνσταντινούπολη ἡ πρόοδος, δηλαδὴ ἡ λιτάνευση, τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ἔβγαζαν τὸν Τίμιο Σταυρὸ τοῦ Κυρίου ἀπὸ τὸ σκευοφυλάκιο τῆς μεγάλης ἐκκλησίας, τὸν περιέφεραν μέσα στοὺς δρόμους τῆς Κωνσταντινούπολης καὶ τὸν τοποθετοῦσαν σὲ διάφορους ναοὺς πρὸς προσκύνηση καὶ ἁγιασμὸ τῶν πιστῶν. Ἀκολούθως πάλιν τὸν τοποθετοῦσαν στὸ σκευοφυλάκιο.

(συνεχίζεται)

Γιορτὲς πρὸς τιμὴν τοῦ Τιμίου Σταυρού. Δ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Μετὰ ἀπὸ τριακόσια περίπου χρόνια ὁ αὐτοκράτορας Ἡράκλειος πῆρε ξανὰ πίσω τὸν Τίμιο Σταυρὸ τοῦ Κυρίου ἀπὸ τὰ χέρια τῶν Περσῶν, οἱ ὁποῖοι εἶχαν πάρει τὸ Τίμιο Ξύλο, ὅταν εἶχαν κυριεύσει τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ ἐλευθέρωσε τοὺς αἰχμαλώτους χριστιανούς, καὶ ταὸν πατριάρχη Ζαχαρία. Ὁ αὐτοκράτορας Ἡράκλειος λοιπὸν εἰσῆλθε νικηφόρος καὶ θριαμβευτὴς στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ἀπύψωσε γιὰ δεύτερη φορὰ τὸ ζωηφόρο ξύλο στὴν μεγάλη Ἐκκλησία μπροστὰ στὸν λαὸ τῆς Κωνσταντινούπολης. Ἀπὸ ἐκεῖ κατέβηκε στὰ Ἱεροσόλυμα, ἔβγαλε τὸ βασιλικό του στέμμα καὶ ἀνυπόδητος σηκώνοντας τὸ κιβώτιο μὲ τὸ Τίμιο Ξύλο τὸ ἔφερε στὸ Γολγοθᾶ. Ἐκεῖ πάλιν στὶς 14 Σεπτεμβρίου στὸ ναὸ τῆς Ἀναστάσεως, ὁ πατριάρχης Ζαχαρίας ὕψωσε στὸν ἄμβωνα τὸν Τίμιο Σταυρὸ καὶ ὁ λαὸς ἔψαλλε τὸ «Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου».

Ἡ γιορτὴ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ εἶναι ἀρχαιότατη καὶ μιὰ ἀπὸ τὶς Δεσποτικὲς γιορτές, τὶς γιορτὲς δηλαδὴ ποὺ εἶναι ἀφιερωμένες στὸν Δεσπότη Χριστό. Ἀναφέρεται στὴ σταύρωση καὶ τὸ θάνατο τοῦ Κυρίου, γι’ αὐτὸ καὶ τιμᾶται μὲ αὐστηρὴ νηστεία, ὅπως ἀκριβῶς ἡ Μεγάλη Παρασκευή. Τὸ Εὐαγγέλιο, ποὺ ἀναγινώσκεται στὴ θεία Λειτουργία εἶναι τὸ ἴδιο μὲ ἐκεῖνο ποὺ διαβάζεται τὴ Μεγάλη Παρασκευή.

(συνεχίζεται)

Γιορτὲς πρὸς τιμὴν τοῦ Τιμίου Σταυρού. Γ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Ὅμως καὶ οἱ πιστοὶ χριστιανοὶ ζητοῦσαν νὰ προσκυνήσουν τὸν Σταυρὸ τοῦ Κυρίου καὶ δὲν μποροῦσαν. Ζήτησαν λοιπὸν ἔστω καὶ νὰ τὸν δοῦν. Τότε ὁ πατριάρχης Ἱεροσολύμων Μακάριος ὕψωσε στὸν ἄμβωνα τὸν Τίμιο Σταυρό. Ἀφοῦ ὅλοι οἱ χριστιανοὶ εἶδαν τὸν Σταυρὸ τοῦ Κυρίου ἄρχισαν νὰ φωνάζουν τὸ «Κύριε ἐλέησον». Ἀπὸ τότε ἐπεκράτησε ἡ γιορτὴ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ στὶς 14 Σεπτεμβρίου.

Ἡ ἁγία Ἑλένη, ἔκτισε ἀκόμη καὶ διάφορους ναούς, ὅπως στὸ ὁρος τῶν Ἐλαιῶν καὶ στὸ σπήλαιο τῆς Βηθλεέμ. Μὲ διαταγὴ τοῦ υἱοῦ της Κωνσταντίνου, ἀνέλαβε νὰ κτίσει μεγάλο ναὸ στὸ λόφο τοῦ Γολγοθᾶ, ἐκεῖ ποὺ σταυρώθηκε ὁ Κύριος. Ἡ ἁγία Ἑλένη κατεδάφισε τὸν εἰδωλολατρικὸ ναό, τὸν ὁποῖο εἶχε κτίσει ἐκεῖ ὁ αὐτοκράτορας Ἀδριανός, πρὶν ἀπὸ διακόσια χρόνια καὶ ἔκτισε μεγαλοπρεπῆ ναὸ τῆς Ἀναστάσεως.

(συνεχίζεται)

Γιορτὲς πρὸς τιμὴν τοῦ Τιμίου Σταυρού. B

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος μὲ τὸ θαῦμα ποὺ ἔγινε, κατάλαβε τὴν δύναμη τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ἀφοῦ δέχθηκε τὸ ἅγιο βάπτισμα καὶ ἔγινε χριστιανός, ἔστειλε τὴ μητέρα του, ἁγία Ἑλένη, τὸ 326 μ.Χ., ἕνα χρόνο μετὰ ταὴν πρώτη οἰκουμενικὴ σύνοδο, στὰ Ἱεροσόλυμα γιὰ νὰ βρεῖ τὸν Τίμιο Σταυρὸ τοῦ Κυρίου. Πράγματι, ἡ ἁγία Ἑλένη πῆγε στὰ Ἱεροσόλυμα καὶ βρῆκε τὸν Σταυρὸ τοῦ Κυρίου καθὼς καὶ τοὺς σταυροὺς τῶν δύο ληστῶν, οἱ ὁποῖοι εἶχαν συσταυρωθεῖ στὰ δεξιὰ καὶ ἁριστερὰ τοῦ Κυρίου. Βρῆκε ἀκόμη καὶ τὰ καρφιά, τὰ ὁποῖα εἶχαν χρησιμοποιήσει γιὰ νὰ σταυρώσουν τὸν Κύριο. Ὅμως ἡ ἁγία Ἑλένη δὲν ἤξερε ποιὸς ἀπὸ τοὺς τρεῖς σταυροὺς εἶναι ὁ Σταυρὸς τοῦ Κυρίου. Ὅταν ὅμως τοποθέτησαν τὸν Σταυρὸ τοῦ Κυρίου πάνω στὸ σῶμα μιᾶς γυναίκας χήρας, ἡ ὁποία εἶχε ἀποθάνει, αὐτὴ μὲ θαυματουργικὸ τρόπο ἀναστήθηκε, ἐνῶ οἱ ἄλλοι δύο σταυροὶ τῶν δύο ληστῶν δὲν εἶχαν δείξει ὁποιοδήποτε θαῦμα. Ἔτσι, μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο ἡ ἁγία Ἑλένη κατάλαβε ποιὸς ἦταν ὁ Σταυρὸς τοῦ Κυρίου, τὸν ὁποῖο προσκύνησε μὲ εὐλάβεια.

(συνεχίζεται)

Ἡ ἀνδρεία γυνὴ κατὰ τὸ Παροιμιῶν λα΄ (στ. 10-31) ΣΤ. Γιορτὲς πρὸς τιμὴν τοῦ Τιμίου Σταυρού.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Ὅπως ἀναφέρει ἐνδεικτικὰ ὁ κύριος Νικόλαος Βασιλειάδης «οἱ στίχοι 10-31 ἀποτελοῦν τὸ αἰώνιον κάτοπτρον, ἐμπρὸς εἰς τὸ ὁποῖον καλοῦνται νὰ καθρεπτίζουν τοὺς ἑαυτοὺς τῶν οἱ γυναῖκες καὶ νὰ στολίζουν ἐμπρὸς εἰς αὐτὸ τὸ ἐσωτερικὸν καὶ ἐξωτερικόν των. Ἐὰν τὸ κάμνουν, θὰ ἔχουν τὸν ἔπαινον καὶ τὴν τιμὴν παρὰ Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων[1].

 1. Ἑορτὴ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ (14 Σεπτεμβρίου)

Ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος, ὡς γνωστὸν, ὑπῆρξε ὁ πρῶτος χριστιανὸς αὐτοκράτορας, ὁ ὁποῖος μὲ τὸ διάταγμα τῶν Μεδιολάνων τὸ 313μ.Χ., καθιέρωσε τὴν ἀνεξιθρησκεία σὲ ὅλη τὴν ἐπικράτεια τῆς ρωμαϊκῆς τότε αὐτοκρατορίας. Ἔτσι, μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο σταμάτησαν οἱ διωγμοὶ ἐναντίον τῶν χριστιανῶν. Ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος βρισκόταν κάποτε σὲ πόλεμο στὴ Ρώμη ἐναντίον τοῦ Μαγνεντίου ἢ ὅπως λένε κάποιοι ἄλλοι, βρισκόταν σὲ πόλεμο στὸν ποταμὸ Δούναβη ἐναντίον τῶν Σκυθῶν. Ὅμως βρισκόταν σὲ ἀμηχανία, διότι ἔβλεπε ὅτι οἱ ἐχθροί του εἶχαν πολὺ περισσότερο στρατὸ ἀπὸ ὅτι αὐτός. Βρισκόμενος λοιπὸν σὲ αὐτὴ την κατάσταση, φανερώθηκε στὸν οὐρανὸ τὴν ἡμέρα τὸ σημεῖο τοῦ Σταυροῦ, σχηματισμένο μὲ ἀστέρια καὶ γύρω ἀπὸ τὸν σταυρὸ μὲ ρωμαϊκὰ γράμματα ἡ φράση «Ἐν τούτῳ νίκα», πάλιν σχηματισμένο μὲ ἀστέρια.

Ἔτσι λοιπὸν σχημάτισε μὲ χρυσὸ ἕνα Σταυρό, σύμφωνα μὲ τὸν τύπο τοῦ Σταυροῦ, ποὺ φάνηκε στὸν οὐρανό, καὶ διέταξε νὰ προπορεύεται ὁ Σταυρὸς τοῦ στρατοῦ του. Μὲ τὴ βοήθεια λοιπὸν τοῦ Σταυροῦ κατατρόπωσε τοὺς ἐχθρούς του, οἱ ὁποῖοι τράπηκαν σὲ φυγή.

(συνεχίζεται)

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΤΕΛΕΣΕΩΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΠΡΙΝ ΤΙΣ 12π.μ.

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

Δρ Θεολογίας – Δρ Μουσικολογίας

Καθηγητὴς Μουσικὴ Ἀκαδημία ARTE

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Ἀναφορικὰ μὲ τὸ θέμα τῆς τελέσεως τῆς Θείας Λειτουργίας δύο φορὲς τὴν ἴδια μέρα ἢ ὁ ἴδιος ἐπίσκοπος νὰ τελέσῃ δύο Θεῖες Λειτουργίες τὴν ἴδια μέρα, οἱ κανόνες τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας εἶναι σαφεῖς. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στὸ Πηδάλιο ἀναφέρει τὰ ἑξῆς σχόλια στὸν ΞΗ΄ κανόνα τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων: «...Διὰ τὸν λόγον τοῦτον, ἤτοι διὰ νὰ μὴ διπλασιάζηται ὁ μοναδικὸς θάνατος τοῦ Χριστοῦ, ἐδιώρισε καὶ ἡ ἐν Ἀντισιοδώρῳ τῇ πόλει τοπικὴ σύνοδος ἐπὶ Ἡρακλείου κατὰ τὸ χιγ΄ ἔτος συναχθεῖσαˑ Νὰ μὴ γίνωνται δύω λειτουργίες ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ εἰς μίαν καὶ τὴν αὐτὴν τράπεζαν. ‘Οὐκ ἔξεστιν ἐν μιᾷ τραπέζῃ κατὰ τὴν αὐτὴν δύω λειτουργίας εἰπεῖν, οὐδὲ ἐν τῇ αὐτῇ τραπέζῃ, ἐν ᾗ ὁ Ἐπίσκοπος ἐλειτούργησε, τὸν πρεσβύτερον ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ λειτουργῆσαι’ˑ ὅπερ παραβαίνουσιν οἱ παπισταί. Ἀλλὰ καὶ οἱ ἡμέτεροι ἱερεῖς, οἱ δύω φοραῖς λειτουργοῦντες, τάχα διὰ παῤῥησίαν, βαρέως ἁμαρτάνουν, καὶ ἂς παύσουν εἰς τὸ ἑξῆς τὸ ἄτοπον τοῦτο»[1].

Εἶναι ξεκάθαρο καὶ πέραν πάσης ἀμφιβολίας ὅτι ἀπαγορεύεται νὰ τελεσθοῦν δύο Θεῖες Λειτουργίες στὴν ἴδια Ἁγία Τράπεζα τὴν ἴδια μέρα. Οὔτε ὅμως καὶ ὁ ἴδιος ἱερέας ἐπιτρέπεται νὰ τελέσῃ δύο Θεῖες Λειτουργίες τὴν ἴδια μέρα. Τὸ Ἅγιο καὶ Μεγάλο Σαββάτο πρωὶ τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Ἑπομένως τὸ βράδυ τοῦ Ἁγίου Σαββάτου πρέπει ἡ Θεία Λειτουργία νὰ ἀρχίσει μετὰ τὶς 12π.μ. καὶ ὄχι πρίν. Οἱ Κανόνες τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας πρέπει νὰ γίνωνται σεβαστοὶ ἀπὸ ὅλους, ὅπως τηροῦνται καὶ οἱ νόμοι τῆς πολιτείας.

---

[1] ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Πηδάλιον, σ. 90, ὑποσ. 1.

Ἡ ἀνδρεία γυνὴ κατὰ τὸ Παροιμιῶν λα΄ (στ. 10-31) E

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Ἡ «ἀνδρεία» γυναίκα δίνει ὀρθὲς συμβουλές, παιδαγωγεῖ κατὰ Θεὸν τὰ τέκνα της, δίνει σοφὲς καὶ συνετὲς συμβουλὲς στὸν σύζυγό της, διάγει τὴ ζωή της μὲ σωφροσύνη καὶ τὰ λόγια τῆς εἶναι μετρημένα. Γι’ αὐτοὺς τοὺς λόγους ἐπαινεῖται ἀπὸ ὅλους. Ὅμως δὲν ἐπαινεῖται μόνο αὐτὴ ἀλλὰ καὶ ὁ σύζυγός της τοὺς τόπους δημοσίων συγκεντρώσεων.

Μιὰ συγκεφαλαίωση τοῦ ὕμνου αὐτοῦ βρίσκουμε στὴν Ἃ΄ πρὸς Τιμόθεο ἐπιστολὴ τοῦ ἀποστόλου Παύλου, ὁ ὁποῖος ἀναφέρει ὅτι οἱ γυναῖκες θέλω νὰ προσεύχονται μὲ σεμνὴ ἐνδυμασία, νὰ στολίζουν τὸν ἑαυτό τους μὲ συστολὴ καὶ σωφροσύνη, ὄχι μὲ φιλάρεσκα πλεξίματα τῶν μαλλιῶν τους ἢ μὲ χρυσὰ ἢ μαργαριταρένια κοσμήματα ἢ μὲ ροῦχα πολυτελῆ ἀλλὰ μὲ ὅτι πρέπει σὲ γυναῖκες, ποὺ παρουσιάζονται στὰ μάτια ὅλων ὅτι σέβονται τὸν Θεόν. Θέλω, ἀναφέρει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, οἱ γυναῖκες νὰ στολίζονται μὲ ἔργα ἀγαθά[1].

Παρόμοια καὶ ὁ κορυφαῖος ἀπόστολος Πέτρος στὴν Ἃ΄ καθολικὴ ἐπιστολὴ ἀναφέρεται στὶς ἐναρέτους συζύγους, στὶς ὁποῖες παραγγέλλει νὰ ὑποτάσσονται στοὺς συζύγους των, ὥστε καὶ ἂν μερικοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ἀπειθοῦν στὸν λόγο τοῦ Εὐαγγελίου, νὰ κερδηθοῦν στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ χωρὶς λόγο καὶ κήρυγμα, μὲ μόνη τὴν ἐνάρετο συμπεριφορὰ τῶν γυναικών[1].

(συνεχίζεται)

Ἡ ἀνδρεία γυνὴ κατὰ τὸ Παροιμιῶν λα΄ (στ. 10-31) Δ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Ὅπως ἀναφέρει ὁ σοφὸς Σολομῶν, «σίτα δὲ ὀκνηρὰ οὐκ ἔφαγε», δηλαδὴ ψωμὶ δὲ ὀκνηρίας καὶ κακοζυμωμένο δὲν ἔφαγε. Ὅπως ἀναφέρει ὁ Ὠριγένης, ὅταν λέγει «σίτα ὀκνηρὰ» ἐννοεῖ τὶς κακίες[1]. Ἡ ἀνδρεία γυναίκα διδάσκει τόσο μὲ τὰ λόγια τῆς ὅσο καὶ μὲ τὸ παράδειγμά της. Ἀκόμη κάνει ἔργα φιλανθρωπίας καὶ ἔτσι μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο ἑλκύει τὴν εὐλογία τὸ Θεοῦ. Τέλος μεγαλώνει καὶ ἀποκαθιστᾶ πλούσια τα παιδιά της. Γιὰ ὅλους αὐτοὺς λοιπὸν τοὺς λόγους ὁ σύζυγός της τὴν ἐπαινεῖ μὲ τὰ ἑξῆς λόγια: «Ὢ καλὴ καὶ πολύτιμε σύντροφε τῆς ζωῆς μου. Πολλὲς γυναῖκες ἀπέκτησαν πλούτη μὲ τὴν ἱκανότητά τους. Πολλὲς ἀπέκτησαν δύναμη καὶ ὑπόληψη μέσα στὴν κοινωνία. Ἐσὺ ὅμως τὶς ἔχεις ξεπεράσει ὅλες»[1].

Ἡ γυναίκα αὐτὴ ἔχει μέσα της τὸν φόβο τοῦ Θεοῦ. Εἶναι κοσμημένη μὲ ὅλες τὶς ἀρετὲς καὶ εἶναι βαθύτατα εὐλαβὴς καὶ ὅτι κάνει τὸ θέτει ὑπὸ τὸν ἔλεγχο τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ τὸν ἀληθινὸ θησαυρὸ καὶ στολισμό της καὶ ὄχι τὸ «μάταιο κάλλος» καὶ οἱ «ψευδεῖς ἀρέσκειαι»[1]. Εἶναι ἀξιοπρόσεκτο ὅτι οἱ Παροιμίαι Σολομῶντος ἀρχίζουν μὲ τὸν «φόβον Κυρίου»[1] καὶ κατακλείουν πάλιν μὲ τὸν φόβον Κυρίου[1].

(συνεχίζεται)

Ἡ ἀνδρεία γυνὴ κατὰ τὸ Παροιμιῶν λα΄ (στ. 10-31) Γ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Ἡ ἀνδρεία αὐτὴ γυναίκα χαίρεται ὅταν κάνει ἔργα, μὲ τὰ ὁποῖα ἐξυπηρετοῦνται τὰ συμφέροντα τῆς οἰκογένειάς της σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς κοσμικὲς γυναῖκες, ποὺ καυχῶνται γιὰ τὰ ροῦχα τους καὶ τὰ κοσμήματά τους. Ἡ ἐνάρετη αὐτὴ γυναίκα ἀσκεῖ καὶ ἔργα ἀγάπης καὶ ἐλεημοσύνης. Τὸ θεωρεῖ μάλιστα ὑποχρέωσή της νὰ ἐλεεῖ τοὺς πτωχούς. Ὁ σύζυγός της, ἐὰν συνέβη ποτὲ νὰ ἀπουσιάζει ἀπὸ τὸ σπίτι του, λόγω τῶν ἐργασιῶν του, δὲν ἀνησυχεῖ, οὔτε φροντίζει γι’ αὐτό. Γνωρίζει νὰ ράβει πολυτελῆ ἐνδύματα γιὰ τὸν ἑαυτὸ τῆς καθὼς καὶ πλούσια ἐνδύματα γιὰ τὸ σύζυγό της. Ὁ σύζυγός της θαυμάζεται κατὰ τὶς δημόσιες ἐμφανίσεις του ἀπὸ ὅλους, λόγω τῆς φροντίδας τῆς ἀνδρείας γυναίκας του. Ἡ ἐργατικὴ αὐτὴ γυναίκα κατασκευάζει περισσότερα σεντόνια ἀπὸ ὅσα εἶναι ἀναγκαῖα γιὰ τὴν οἰκογένειά της καὶ τὰ πωλεῖ σὲ ἐμπόρους. Γνωρίζει νὰ ἐξοικονομεῖ τα πρὸς τὸ ζῆν καὶ νὰ ἑτοιμάζει κληρονομιὰ γιὰ τὰ παιδιά της. Ἐργάζεται σκληρὰ ὅταν εἶναι νεαρὴ καὶ ἀπολαμβάνει τοὺς καρποὺς τῶν κόπων τῆς ὅταν γηράσει. Ἕνα ἄλλο χαρακτηριστικὸ γνώρισμά της γυναίκας αὐτῆς εἶναι ὅτι ἔχει διάκριση καὶ σύνεση σὲ κάθε συναναστροφή της. Δὲν εἶναι φλύαρη οὔτε τῆς ἀρέσει νὰ κατηγορεῖ τοὺς ἄλλους.

(συνεχίζεται)

Ἡ ἀνδρεία γυνὴ κατὰ τὸ Παροιμιῶν λα΄ (στ. 10-31) B

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Ἡ γυναίκα αὐτὴ ἐργάζεται σὲ ὅλη της τὴ ζωὴ γιὰ τὴν εὐτυχία τοῦ συζύγου της καὶ στὴν οἰκογένειά της δημιουργεῖ ἀτμόσφαιρα εἰρήνης καὶ χαρᾶς. Ἡ ἀνδρεία γυναίκα ἐργάζεται μὲ τὰ ἴδια τῆς τὰ χέρια καὶ ἔτσι εἶναι χρήσιμη στὴν οἰκογένειά της. Ἡ ἐργατικὴ αὐτὴ γυναίκα μοιάζει μὲ ἐμπορικὸ πλοῖο, τὸ ὁποῖο εἰσάγει προϊόντα ἀπὸ μακρινὰ μέρη. Ὅτι μπορεῖ νὰ τὸ κάνει μόνη της τὸ κάνει. Ὅτι δὲν μπορεῖ τὸ προμηθεύεται ἀπὸ ἀλλοῦ. Σηκώνεται πρωί, προτοῦ ξημερώσει, ἑτοιμάζει καὶ δίδει φαγητὸ στὴν οἰκογένειά της καὶ ἐργασία στὶς ὑπηρέτριές της. Ξέρει ἀκόμη πὼς νὰ μεγαλώνει συνετὰ τὴν οἰκογενειακή της περιουσία, εἴτε μὲ τὴν ἀγορὰ χωραφιῶν εἴτε μὲ τὴν προσωπική της ἐργασία. Ζώνει καλὰ τὴ μέση της καὶ ἀρχίζει τὴ δουλειά. Θεωρεῖ ὅτι εἶναι καλό το νὰ ἐργάζεται κάποιος καὶ τὸ λυχνάρι της, ποὺ τὴν φωτίζει γιὰ νὰ μπορεῖ νὰ ἐργάζεται, δὲν σβήνει ὅλη τὴ νύχτα.

(συνεχίζεται)

Ἡ ἀνδρεία γυνὴ κατὰ τὸ Παροιμιῶν λα΄ (στ. 10-31) A

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Τὸ βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τὸ ὁποῖο φέρει τὸν τίτλο «Παροιμίαι» ἔχει γραφτεῖ σύμφωνα μὲ τὴν ἐπιγραφὴ τοῦ βιβλίου καθὼς καὶ μὲ τὴν πατερικὴ παράδοση ἀπὸ τὸν σοφὸ Σολομώντα, ἀπόγονό του Δαβίδ. Ἔχει γραφτεῖ ὑπὸ μορφὴ ποιήματος στὴν ἑβραϊκὴ γλώσσα τῆς κλασσικῆς περιόδου. Στὸ τελευταῖο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου τῶν Παροιμιῶν, στίχοι 10-31 ὑπάρχει ἕνας ὑπέροχος ὕμνος πρὸς τὴν δραστήρια καὶ ἐνάρετη γυναίκα. Ὁ ὕμνος αὐτὸς ἀποτελεῖται ἀπὸ 22 στίχους καὶ ἔχει στὸ Μασωριτικὸ (ἑβραϊκὸ κείμενο) ἀλφαβητικὴ ἀκροστοιχίδα.

Ἡ γυναίκα ὅπως ἀναφέρει ὁ ἀπόστολος Πέτρος εἶναι ἀσθενέστερο σκεύος[1]. Ὅμως γίνεται ἀνδρεία μὲ τὴ σύνεση καὶ τὴν πιστότητά της πρὸς τὸ σύζυγό της. Τέτοιες γυναῖκες ὅμως σύμφωνα μὲ τὸν συγγραφέα τῶν Παροιμιῶν εἶναι σπάνιες καὶ πολύτιμες. Ὁ σύζυγος τῆς ἀνδρείας γυναίκας τῆς ἔχει πλήρη ἐμπιστοσύνη, ἀφοῦ εἶναι οἰκονόμος καὶ βοηθᾶ τὸ σύζυγό της στὴν ἐξοικονόμηση τῶν ἀγαθῶν, ἔτσι ὥστε στὸ σπίτι τους νὰ τὰ ἔχουν ὅλα ἄφθονα.

 (συνεχίζεται)

Ὑμνολογία, ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας ΣΤ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Τέλος, τόσο ἡ ὑμνολογία ὅσο καὶ ἡ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ εἶναι ἕνα ἐργαλεῖο στὰ χέρια τῶν ποιμένων. Ὁ ἐπίσκοπος εἶναι ὁ κύριος ἁρμόδιος γιὰ τὴν ποιμαντικὴ δραστηριότητα στὴν ἐπισκοπή. Παράλληλα μὲ τὴν ἀνάπτυξη τῶν διαφόρων τεχνῶν μέσα στὴν ἐπισκοπὴ πρέπει νὰ εἶναι καὶ ἡ ἀνάπτυξη τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς. Θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ἀποτελεῖ μιὰ ἀκραία θέση, ἀλλὰ ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἀναφέρει στὴν ποιμαντική του ὅτι αὐτὸς ποῦ δὲν γνωρίζει ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ τὴν ἐν γένει ἐκκλησιαστικὴ μόρφωση εἶναι ἀνάξιος γιὰ τὸ ἀξίωμα τῆς ἱεροσύνης, ἀφοῦ θὰ ἐλέγχεται ἀπὸ τοὺς κατώτερούς του ἱεραρχικά. Αὐτοὶ ποῦ στεροῦνται τῶν γνώσεων αὐτῶν δὲν εἶναι κατάλληλοι γιὰ τὴν ἱεροσύνη καὶ μάλιστα γιὰ τὴν ἀρχιεροσύνη, διότι στεροῦνται ἐκείνων τῶν γνώσεων ἀκριβῶς, τὶς ὁποῖες ἔπρεπε νὰ ξέρουν. Διότι διὰ μέσου των γνώσεων αὐτῶν μποροῦν ἀνελλιπῶς νὰ ἐκπληρώνουν τὰ ἱερατικά τους καθήκοντα. Χωρὶς τῶν γνώσεων αὐτῶν ἃ) θὰ ἀδυνατοῦν νὰ ἐπιτελοῦν τὰ ἱερὰ καθήκοντά τους, β) θὰ ἀγνοοῦν τὴν ἱερὴ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, τὸ ἄγραφο αὐτὸ τεῦχος τοῦ Εὐαγγελίου, καὶ γ) θὰ ἁμαρτάνουν σφάλλοντες, καὶ θὰ ταπεινοῦνται καὶ θὰ ἐλέγχονται ὑπὸ τῶν ὑποδεεστέρων[i].

Ἐν κατακλείδι θὰ θέλαμε νὰ τονίσουμε τὴν σπουδαιότητα τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, ἀφοῦ μὲ τὴν τερπνότητά της ὑπεισέρχονται καὶ τὰ θεία νοήματα. Κλείνομε τὴν παροῦσα μελέτη μὲ τὰ λόγια τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου: «Οὐδὲν γάρ, οὐδὲν οὕτως ἀνίστησι ψυχήν, καὶ πτεροὶ καὶ τῆς γῆς ἁπαλλάττει, καὶ τῶν τοῦ σώματος ἀπολύει δεσμῶν, καὶ φιλοσοφεῖν ποιεῖ... ὡς μέλος συμφωνίας, καὶ ρυθμῶ συγκείμενον θεῖον ἄσμα»[ii].

(συνεχίζεται)

---

[i] Νεκταρίου Κεφαλὰ (Μητροπ. Πενταπόλεως), Μαθήματα ποιμαντικῆς (ἀνατ.), βιβλιποπωλεῖο Νεκτάριος Παναγόπουλος, Ἀθῆναι χ.χ., σ. 126.

[ii] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, PG 55, 156.

Ὑμνολογία, ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας Ε

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Προσπάθεια λοιπὸν τῶν ποιμένων εἶναι νὰ προσεγγίσουν τοὺς νέους ἔτσι ὥστε νὰ τοὺς προσελκύει τὸ ψαλτήρι. Εἶναι εὐχάριστο σήμερα ποῦ ὑπάρχουν ἀρκετὲς σχολὲς σὲ κάθε πόλη, ὅπου διδάσκεται ἡ ἐκκλησιαστικὴ μουσική. Παράλληλα ὅμως μὲ τὴ ψαλτικὴ τέχνη ἐπιβάλλεται νὰ διδάσκονται καὶ τὰ συναφῆ μὲ αὐτὴ μαθήματα, ὅπως τυπικό, ὑμνολογία, ἱστορία βυζαντινῆς μουσικῆς, λειτουργική, ὀρθογραφία τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς καὶ ἰσοκρατήματα, ἔτσι ὥστε οἱ νέοι νὰ ἔχουν μιὰ πιὸ σφαιρικὴ προσέγγιση τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς. Ὅταν ὁ πτυχιοῦχος νέος θὰ ἀνεβεῖ στὸ ψαλτήρι πρέπει νὰ γνωρίζει ὄχι μόνο νὰ ψάλλει ἀλλὰ νὰ ἔχει γνώσεις τοῦ τυπικοῦ της Ἐκκλησίας μας καὶ ὅλων των συναφῶν μὲ αὐτὴ μαθημάτων.

(συνεχίζεται)

Ὑμνολογία, ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας Δ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Ἡ ψαλμωδία εἶναι ὑπόθεση ὄχι μόνο των ἱεροψαλτῶν ἀλλὰ καὶ τῶν ποιμένων. Οἱ ποιμένες, ἀσκώντας τὸ ποιμαντικό τους ἔργο στὴν ἐπισκοπὴ καὶ στὴν ἐνορία, πρέπει νὰ χρησιμοποιήσουν τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ στὴν καθημερινὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας. Μποροῦν νὰ συγκροτήσουν βυζαντινὲς χορωδίες, νὰ διοργανώσουν ἡμερίδες καὶ συνέδρια, μὲ σκοπὸ τὴν προβολὴ τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς καθὼς καὶ τῆς ὑμνογραφίας τῆς Ἐκκλησίας μας, νὰ ἐκδώσουν ποικίλα βιβλία, ποῦ νὰ περιέχουν μετάφραση ἢ ἑρμηνεία τῶν ὕμνων τῆς Ἐκκλησίας μας. Εἶναι σημαντικὸ οἱ νέοι νὰ ἔχουν μιὰ σωστὴ προσέγγιση στὴν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας καὶ νὰ μποροῦν νὰ κατανοοῦν τὴ γλώσσα, ποῦ χρησιμοποιεῖ ἡ Ἐκκλησία μας.

Στὴ συνάφεια αὐτὴ θὰ θέλαμε νὰ κάνουμε ἀναφορὰ καὶ στὴ μετάφραση τῶν ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων. Εἶναι γνωστὸ ὅτι κάθε λέξη ἑνὸς ὕμνου ἔχει καὶ τὸ ἀνάλογο περιεχόμενο. Ἡ ἐκκλησιαστικὴ γλώσσα λοιπὸν εἶχε καὶ τὸ ἀνάλογο περιεχόμενο, ἀφοῦ οἱ ὕμνοι εἶναι ἀπόρροια τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βιώματος. Ἡ γλώσσα, ποῦ χρησιμοποίησαν οἱ ὑμνογράφοι τῆς Ἐκκλησίας μᾶς ἦταν πλούσια, διότι ἦταν πλούσιο καὶ τὸ βίωμα ποῦ ζοῦσαν οἱ χριστιανοὶ μέσα στὴν Ἐκκλησία. Ἡ σημερινὴ καθημερινή μας γλώσσα ἔχει φτωχύνει καὶ οἱ λέξεις ἔχουν χάσει τὸ περιεχόμενό τους διότι ἀκριβῶς δὲν ὑπάρχουν τὰ ἀνάλογα βιώματα στὴν καθημερινὴ ζωὴ τῶν χριστιανῶν. Μιὰ μετάφραση λοιπὸν τῶν ὕμνων τῆς Ἐκκλησίας μας θὰ σήμαινε μιὰ μεταφορὰ ἀπὸ μιὰ πλούσια καὶ γεμάτη νοήματα διάλεκτο πρὸς μιὰ φτωχότερη καὶ πενιχρότερη διάλεκτο. Τί πρέπει νὰ γίνει λοιπόν; Ὡς χριστιανοὶ πρέπει νὰ ζοῦμε καθημερινὰ μέσα στὴν Ἐκκλησία τὸ βίωμα τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς. Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο ἡ ζωή μας θὰ ἀποκτήσει νόημα καὶ περιεχόμενο. Ἀπόρροια αὐτοῦ του βιώματος θὰ εἶναι νὰ ἐμπλουτιστεῖ καὶ ἡ γλώσσα μας μὲ τὶς ἀνάλογες ἐκφράσεις καὶ λέξεις, οἱ ὁποῖες θὰ ἐκφράζουν τὸ καθημερινὸ βίωμα τῶν χριστιανῶν. Ἔτσι θὰ μποροῦμε εὔκολα νὰ βιώνουμε τὰ νοήματα, ποῦ κρύβουν οἱ ὕμνοι καὶ μιὰ μετάφραση τῶν ὕμνων θὰ εἶναι ἀχρείαστη. Ἀκόμη θὰ τολμούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ἂν παραστεῖ ἀνάγκη νὰ γίνει μιὰ μετάφραση τῶν ὕμνων θὰ γίνει μέσα στὰ σωστὰ πλαίσια, χωρὶς οἱ ὕμνοι νὰ χάσουν τὸ ἀνάλογο περιεχόμενό τους.

(συνεχίζεται)

Ὑμνολογία, ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας Γ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Ἀκόμη, πολλὲς φορές, ποιμένες καὶ λαϊκοί, ἀλλὰ πιὸ πολὺ οἱ ἱεροψάλτες, βρισκόμαστε στὴ θέση νὰ μὴν εἴμαστε προσεκτικοὶ στὰ νοήματα τῶν ψαλλομένων ἀλλὰ νὰ περιφέρεται ἡ σκέψη μᾶς ἀλλοῦ. Εἶναι χαρακτηριστικὸς ἕνα ὕμνος τῆς Ἐκκλησίας μας, ποῦ λέγει τὰ ἑξῆς: «Πολλάκις τὴν ὑμνωδίαν ἐκτελῶν, εὑρέθην τὴν ἁμαρτίαν ἐκπληρῶν, τὴ μὲν γλώττη ἄσματα φθεγγόμενος, τὴ δὲ ψυχὴ ἄτοπα λογιζόμενος»[i]. Δηλαδή: Πολλὲς φορὲς ἐνῶ ἔψαλλα ἕνα ὕμνο, βρέθηκα νὰ ἁμαρτάνω, διότι μὲ τὴ γλώσσα μου ἔψαλλα ἄσματα ἐνῶ μὲ τὴ ψυχή μου σκεφτόμουν ἄτοπα. Ἡ σκέψη μας καὶ ὁλόκληρος ὁ ἐαυτὸς μᾶς πρέπει νὰ βρίσκεται προσηλωμένος στὰ λόγια τῶν ὕμνων καὶ νὰ βιώνουμε συνεχῶς τὶς ἀλήθειες ποῦ κρύβει ἡ ἐκκλησιαστικὴ ποίηση καὶ τὶς ὁποῖες προσπαθεῖ ἡ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ νὰ τονίσει μὲ τὸν δικό της τρόπο.

(συνεχίζεται)

---

[i] Παρακλητική, Στιχηρὸ ἀπόστιχο, ὄρθρου Δευτέρας πρωί, ἦχος Γ΄.

Ὑμνολογία, ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας B

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Ἡ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ σκοπὸ ἔχει νὰ ὑποβοηθεῖ, ἔτσι ὥστε οἱ πιστοὶ νὰ μποροῦν νὰ κατανοήσουν καὶ νὰ βιώσουν καλύτερά τα νοήματα, ποῦ ὑπάρχουν στὴν ἐκκλησιαστικὴ ὑμνολογία. Ἡ μουσικὴ αὐτὴ καθ’ ἐαυτὴ δὲν εἶναι αὐτοσκοπὸς ἀλλὰ ἕνα μέσο καὶ ἕνας τρόπος, μὲ τὸν ὁποῖο εἰσέρχονται στὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου τὰ νοήματα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιήσεως. Ὅταν ἡ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ αὐτονομηθεῖ καὶ γίνει αὐτοσκοπός, τότε ἁπλὰ ἐξυπηρετεῖ τὴν ἀνθρώπινη ματαιοδοξία καὶ τὴν ἐπίδειξη τῶν φωνητικῶν ἱκανοτήτων τοῦ ἱεροψάλτη. Δυστυχῶς τὶς περισσότερες φορὲς στὴ σημερινὴ πραγματικότητα οἱ μελωδοὶ συνθέτουν ὕμνους, οἱ ὁποῖοι δὲν βοηθοῦν τὸ σκοπὸ γιὰ τὸν ὁποῖο ὑπάρχει ἡ μουσική, ἀλλὰ μὲ τὶς μελωδικές τους γραμμὲς σκοπὸ ἔχουν νὰ ἐντυπωσιάσουν τὸ ἐκκλησίασμα μὲ τὶς ἐντυπωσιακές τους «θέσεις» (μελωδικὲς γραμμές). Γι’ αὐτὸ βλέπουμε σήμερα ὅτι ἔχει ἐπεκταθεῖ ἡ ἔκταση τῆς κλίμακας καὶ τῶν μελωδικῶν γραμμῶν κάθε ἤχου, ἔτσι ὥστε νὰ ἀνταποκρίνονται οἱ ἦχοι στὶς σημερινὲς ἀπαιτήσεις τοῦ ἱεροψάλτη. Ἡ ἔκταση τῆς κλίμακας κάθε ἤχου στὰ κλασσικὰ κείμενα εἶναι πολὺ μικρότερη ἀπὸ τὴ σημερινὴ ἔκταση τῆς κλίμακας τῶν ἤχων. Εἶναι καὶ αὐτὸ δεῖγμα τῆς προσπάθειας τῶν μελωδῶν νὰ ἐπιδείξουν τὶς φωνητικὲς ἱκανότητες τοῦ ἱεροψάλτη καὶ ὄχι νὰ τονίσουν τὸ νόημα τῶν ὕμνων.

(συνεχίζεται)

Ὑμνολογία, ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας A

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου) 

Ἡ ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μᾶς εἶναι πολὺ πλούσια καὶ γεμάτη ἀπὸ ὑψηλὰ νοήματα, ὅπως καὶ ὅλες οἱ ἐκκλησιαστικὲς τέχνες. Πιὸ κάτω θὰ δοῦμε μὲ ποιὸ τρόπο οἱ ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας, ἐπίσκοποι καὶ ἱερεῖς, μποροῦν νὰ χρησιμοποιήσουν τὴν ὑμνολογία καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ στὸ ποιμαντικό τους ἔργο. 

Ἀρχικὰ θὰ μπορούσαμε νὰ διαπιστώσουμε πῶς μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ποίηση οἱ ὑμνογράφοι ἐκφράζουν τὰ ὀρθόδοξα δόγματα καὶ γενικὰ τὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας. Στὸν μικρὸ ἐσπερινὸ[i] κάθε ἤχου ὑπάρχουν τὰ λεγόμενα Δογματικὰ Θεοτοκία, τὰ ὁποῖα, ὅπως τὸ λέγει καὶ ἡ λέξη, περιέχουν δογματικὲς ἀλήθειες τῆς Ἐκκλησίας μας. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὰ πρῶτα Θεοτοκία στὸν ἑσπερινὸ κάθε ἤχου[ii]. Ἔτσι μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο οἱ πιστοὶ μποροῦν εὔκολα καὶ ἀβίαστα νὰ μάθουν τὰ δόγματα τῆς Ἐκκλησίας.

(συνεχίζεται)

---

[i] Ὁ μικρὸς ἑσπερινὸς κάθε ἤχου τελεῖται τὸ ἀπόγευμα τοῦ Σαββάτου, ὅταν πρόκειται τὸ βράδυ τῆς ἴδιας μέρας νὰ τελεστεῖ ἀργυπνία.

[ii] Βλ. Πρῶτο θεοτοκίο τοῦ Ἃ΄ ἤχου: «Τὴν παγκόσμιον δόξαν, τὴν ἐξ ἀνρθρώπων σπαρείσαν, καὶ τὸν Δεσπότην τεκοῦσαν, τὴν ἐπουράνιον πύλην, ὑμνήσωμεν Μαρίαν τὴν Παρθένον, τῶν Ἀσωμάτων το ἄσμα καὶ τῶν πιστῶν το ἐγκαλώπισμα. Αὕτη γὰρ ἀνεδείχθη οὐρανός, καὶ ναὸς τῆς θεότητος. Αὕτη τὸ μεσότοιχον τῆς ἔχθρας καθελοῦσα, εἰρήνην ἀντεισῆξε καὶ τὸ Βασίλειον ἠνέωξε...».

H ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΘΩΜΑ ΣΤ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Ἡ παράδοση φέρει τὸν ἀπόστολο Θωμᾶ νὰ εὐαγγελίζεται τὸ χαρμόσυνο μήνυμα τοῦ Κυρίου στὶς ἀνατολικὲς χῶρες μεταξὺ τῆς Συρίας, Περσίας και Ἰνδιῶν. Ἕνα ἀπόκρυφο σύγγραμμα, οἱ Πράξεις, περιγράφει τὸ ἔργο τοῦ Θωμᾶ στὶς Ἰνδίες σὲ δεκατρία ἐπεισόδια, καὶ μετὰ ἀκολουθεῖ ἡ διήγηση γιὰ τὸ μαρτύριο τοῦ ἀποστόλου. Ὅταν οἱ ἀπόστολοι ἔβαλαν κλήρους γιὰ νὰ καθορίσουν τὶς περιοχὲς τῆς ἱεραποστολῆς, στὸν Θωμᾶ ἔπεσε ὁ κλῆρος νὰ κηρύξῃ τὸ Εὐαγγέλιο στὶς Ἰνδίες. Ἐπειδὴ αὐτὸς ἀρνήθηκε νὰ ἀναλάβῃ τὴν ἀποστολή, ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς τὸν πώλησε σὲ ἕνα Ἰνδὸ ἔμπορο, ἀφοῦ ἔλαβε καὶ κανονικὴ ἀπόδειξη ἀγορᾶς. Ὁ Θωμᾶς ὁδηγήθηκε στὸν βασιλιᾶ τῶν Ἰνδῶν Ὑνδοφέρνη. Ὁ βασιλιᾶς ἔδωσε στὸν Θωμᾶ χρήματα, γιὰ τὴν ἀνέγερση ἀνακτόρου. Ὅταν τὸν ρώτησε γιατὶ καθυστερεῖ ἡ ἀνέγερση, αὐτὸς ἀπάντησε ὅτι ἤδη ἔκτισε γι’ αὐτὸν ἀνάκτορο στοὺς οὐρανούς, διότι τὰ χρήματα τὰ ἔδωσε στοὺς πτωχούς. Ἡ ἐπιφανὴς γυναῖκα Μυγδονία ἀφοῦ ἄκουσε τὸ κήρυγμα τοῦ ἀποστόλου Θωμᾶ ἐγκατέλειψε τὸν σύζυγό της, ὁπότε ὁ ἀπόστολος ρίπτεται στὴν φυλακή, ὅπου προέφερε τὸν ἐξαιρετικὸ ὕμνο τῆς ψυχῆς. Ἀφοῦ βγῆκε ἀπὸ τὴ φυλακὴ ἔπεισε καὶ αὐτὴ τὴν σύζυγο τοῦ νέου βασιλιᾶ Μισδαίου Τερτία νὰ ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ τὸν ἄνδρα της καὶ βαπτίζει τὸν γιὸ τοῦ βασιλιᾶ τὸν Ἰουζάνη. Κατὰ διαταγὴ τοῦ βασιλιᾶ φονεύτηκε στὸ ὅρος[1].

Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται τὴν 6^η Ὀκτωβρίου.

---

[1] Βλ. Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, «Θωμᾶς», ΘΗΕ (1965), τ. 6, στ. 573-574.

H ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΘΩΜΑ E

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Δὲν γνωρίζουμε ἂν ὁ ἀπόστολος Θωμᾶς μετὰ τὴν πρόσκληση τοῦ Κυρίου γιὰ νὰ ψηλαφήσῃ τὴν πλευρά, τὴν ἐψηλάφησε. Ἀντίθετα μάλιστα μόλις ὁ Κύριος τὸν προσκάλεσε νὰ ψηλαφήσῃ τὴν πλευρά, ὁ Θωμᾶς ἀνεφώνησε «ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου». Αὐτὸ δείχνει μᾶλλον ὅτι ὁ Θωμᾶς δὲν προέβη στὴν ψηλάφηση τῆς πλευρᾶς τοῦ Κυρίου. Ἡ Ὀρθόδοξη ὑμνολογία καθὼς καὶ ἡ εἰκονογραφία παρουσιάζουν τὸν Θωμᾶ νὰ ἐκτελῇ τὴν πρόσκληση τοῦ Κυρίου γιὰ νὰ ψηλαφήσῃ τὴν πλευρά Του.

Στὸ κατὰ Ἰωάννη Εὐαγγέλιο ἐπίσης ὁ Θωμᾶς ἀναφέρεται μέσα στοὺς πέντε μαθητές, οἱ ὁποῖοι συμμετέσχαν στὴ θαυμαστὴ ἀλιεία στὴ λίμνη τῆς Τιβεριάδας[1]. Ἀπὸ αὐτὸ συμπεραίνεται ὅτι ὁ Θωμᾶς ἦταν ἀλιέας στὸ ἐπάγγελμα.

Ἡ πρώτη Κυριακὴ μετὰ τὸ Πάσχα εἶναι ἡ Κυριακὴ τοῦ Θωμᾶ ἢ τοῦ Ἀντίπασχα. Εἶναι Δεσποτικὴ ἑορτὴ καὶ ἡ Ἐκκλησία ἑορτάζει τὴν ψηλάφηση τῆς πλευρᾶς τοῦ Κυρίου ἀπὸ τὸν Θωμᾶ.

Καὶ ἡ ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας τονίζει «Ὦ καλὴ ἀπιστία τοῦ Θωμᾶ! Τῶν πιστῶν τὰς καρδίας εἰς ἐπίγνωσιν ἧξε καὶ μετὰ φόβου ἐβόησεν. Ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου, δόξα σοι». Δηλαδὴ ἡ καλὴ ἀπιστία τοῦ Θωμᾶ ὁδήγησε τὶς καρδιὲς τῶν πιστῶν στὴν ἐπίγνωση τῆς δόξας τοῦ Κυρίου. Καὶ ἕνα ἄλλο τροπάριο ἀπὸ τὴν Πέμπτη ᾠδή τοῦ Κανόνα τῆς Κυριακῆς τοῦ Θωμᾶ ἀναφέρει: «Ὦ τῆς ἀληθῶς ἐπαινουμένης τοῦ Θωμᾶ, φρικτῆς ἐγχειρήσεως! Τολμηρῶς γὰρ ἐψηλάφησε τὴν πλευράν, τὴν τῷ θείῳ πυρὶ ἀπαστράπτουσαν». Ἐδῶ ὁ ὑμνογράφος ἐπαινεῖ τὸ φρικτὸ ἐγχείρημα τοῦ Θωμᾶ, ὁ ὁποῖος μὲ τόλμη ἐψηλάφησε τὴν πλευρὰ τοῦ Κυρίου, ἡ ὁποία ἀπαστράπτει τὴ θεία φωτιά.

(συνεχίζεται)

---

[1] Ἰω. κα΄, 2.

H ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΘΩΜΑ Δ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Ὅπως ἀναφέρει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, ὁ ἀπόστολος Θωμᾶς ζητοῦσε τὴν πίστη, ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν παχυτάτη αἴσθηση, καὶ δὲν πίστεψε οὔτε σὲ αὐτὰ ποὺ ἔβλεπε. Δὲν εἶπε «ἂν δὲν δῶ» ἀλλὰ «ἂν μὴ ψηλαφήσω», διότι ἴσως θὰ πίστευε ὅτι αὐτὸ ποὺ βλέπει εἶναι φαντασία[1]. Ὁ Θωμᾶς δὲν πίστεψε στὰ λόγια τῶν ἀποστόλων, ὄχι τόσο ἀπιστῶν στὰ λόγια τους, ἀλλὰ θεωρώντας ὅτι εἶναι ἀδύνατο κάποιος νὰ ἀναστηθῇ ἀπὸ τοὺς νεκρούς[2]. «Σὺ δὲ», λέγει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, «ὅταν ἴδῃς (αὐτὸν) ἀπιστοῦντα τὸν μαθητήν, ἐννόησον τοῦ Δεσπότου τὴν φιλανθρωπίαν, πῶς καὶ ὑπὲρ μιᾶς ψυχῆς δείκνυσιν ἑαυτὸν τραύματα ἔχοντα, καὶ παραγίνεται ἵνα διασώσῃ καὶ τὸν ἕνα, καίτοι τῶν ἄλλων παχύτερον ὄντα»[3].

Μετὰ ἀπὸ ὀκτὼ μέρες πάλιν οἱ μαθητὲς ἦσαν μαζεμένοι στὸ σπίτι καὶ μαζὶ μὲ αὐτοὺς ἦταν καὶ ὁ Θωμᾶς. Τότε, ἐνῷ οἱ πόρτες τοῦ ὑπερώου στὰ Ἱεροσόλυμα ἦταν κλειστὲς καὶ ἡ εἴσοδος διὰ μέσου αὐτῶν ἀδύνατη, ἐμφανίστηκε σ’ αὐτοὺς ὁ Κύριος καὶ τοὺς λέγει: «Εἰρήνη ὑμῖν». Τότε λέγει καὶ στὸν Θωμᾶ: «φέρε τὸν δάκτυλόν σου ὧδε καὶ ἴδε τὰς χεῖράς μου, καὶ φέρε τὴν χεῖρά σου καὶ βάλε εἰς τὴν πλευράν μου, καὶ μὴ γίνου ἄπιστος, ἀλλὰ πιστός». Τότε ὁ Θωμᾶς, ὁμολογώντας πίστη στὴ θεανδρικὴ πραγματικότητα τοῦ ἀναστάντος Κυρίου, ἀποκρίθηκε πρὸς Αὐτὸν καὶ εἶπε: «Ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου». Λέγει λοιπὸν σ’ αὐτὸν ὁ Κύριος: «Ὅτι ἑώρακάς με πεπίστευκας. Μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες». Δηλαδή: «Ἐπίστεψες ἐπειδὴ μὲ εἶδες. Εἶναι μακάριοι ὅμως καὶ καλότυχοι αὐτοί, οἱ ὁποῖοι ἂν καὶ δὲν εἶδαν μὲ τὰ μάτια τους, ὅπως εἶδες ἐσύ, πίστεψαν»[4].

(συνεχίζεται)

---

[1] «Τὴν διὰ τῆς αἰσθήσεως τῆς παχυτάτης ἐζήτει πίστιν, καὶ οὐδὲ τοῖς ὀφθαλμοῖς ἐπίστευεν. Οὐ γὰρ εἶπεν, Ἂν μὴ ἴδω, ἀλλ’ Ἐὰν μὴ ψηλαφήσω, φησί, μή πως φαντασία τὸ ὁρώμενον ᾖ. Καὶ μὴν οἱ μαθηταὶ ταῦτα ἀπαγγέλλοντες ἀξιόπιστοι τότε ἦσαν, καὶ αὐτὸς ὑπισχνούμενος. Ἀλλ’ ὅμως, ἐπειδὴ πλέον ἐζήτησεν, οὐδὲ τούτων αὐτὸν ἀπεστέρησεν ὁ Χριστός». ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΜΟΥ, Ὁμιλία ΠΖ΄, PG, 59, 473.

[2] «Τοῖς γὰρ ἀποστόλοις εἱρηκόσιν, ὅτι Ἑωράκαμεν τὸν Κύριον, οὐκ ἐπίστευσεν, οὐ τοσοῦτον ἐκείνοις ἀπιστῶν, ὅσον τὸ πρᾶγμα ἡγούμενος ἀδύνατον εἶναι, τουτέστιν, τὴν ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν». ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Ὁμιλία ΠΖ΄, PG, 59, 473.

[3] ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Ὁμιλία ΠΖ΄, PG, 59, 473.

[4] Ἰω. κ΄, 19-29.

H ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΘΩΜΑ Γ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Τόσο ὁ Θωμᾶς ὅσο καὶ οἱ λοιποὶ μαθητές, ἔχοντες τὴν φαντασία τους προκατειλημμένη ἀπὸ τὶς παχυλὲς ἐλπίδες κάποιας ἐπιγείου βασιλείας τοῦ Μεσσία, σκεφτόντουσαν κατὰ βάθος, ὅπως καὶ οἱ Ἰουδαῖοι, πιστεύοντες ὅτι ὁ Χριστὸς μένει εἰς τὸν αἰῶνα[1]. Ἡ πλανεμένη αὐτὴ προκατάληψη τοὺς ἐκάλυπτε μέχρι ἑνὸς σημείου τὴν ἀλήθεια καὶ καθιστοῦσε σ’ αὐτοὺς τὰ λόγια τοῦ Κυρίου ἀκατάληπτα.

Μετὰ τὴν ἀνάσταση τοῦ Κυρίου ὁ Ἰησοῦς ἐμφανίστηκε στοὺς μαθητές του, στὸ σπίτι, ὅπου ἦσαν μαζεμένοι αὐτοί, ἐξ αἰτίας τοῦ φόβου, ποὺ εἶχαν γιὰ τοὺς Ἰουδαίους. Ὅμως ὁ Θωμᾶς, οἰκονομικῶς, ὅπως ἀναφέρει ἡ ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας, δὲν ἦταν μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους μαθητές, ὅταν ἐμφανίστηκε σ’ αὐτοὺς ὁ Κύριος. Ὅταν λοιπὸν ἦλθε ὁ Θωμᾶς, τοῦ ἔλεγαν οἱ ἄλλοι μαθητὲς ὅτι εἶδαν τὸν Κύριο. Ὁ Θωμᾶς ὅμως τοὺς ἀπάντησε: «Ἐὰν μὴ ἴδω ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ τὸν τύπον τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὸν δάκτυλόν μου εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὴν χεῖρά μου εἰς τὴν πλευράν αὐτοῦ οὐ μὴ πιστεύσω»[2]. Ὁ Θωμᾶς ζητᾶ νὰ δῇ αὐτὸς προσωπικὰ τὸν Κύριο. Καὶ ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ ζητᾶ νὰ ψηλαφήσῃ καὶ τὸν τύπο τῶν ἥλων. Καὶ δὲν μένει μέχρι ἐδῶ, ἀλλὰ ζητᾶ νὰ βάλῃ τὸ δάκτυλό του στὸν τύπο τῶν ἥλων καὶ τὸ χέρι του στὴν πλευρὰ τοῦ Κυρίου[3].

(συνεχίζεται)

---

[1] Ἰω, ιβ΄, 34.

[2] Ἰω, κ΄, 25. Ὁ Θωμᾶς δείχνει καὶ ὁμολογεῖ τὴν ἀπιστία του. Ἐνυπάρχει μάλιστα καὶ ἰσχυρογνωμοσύνη καὶ σ’ αὐτὰ τὰ λόγια του, ἀφοῦ ἐπαναλαμβάνει τὶς ἰδιες λέξεις. Καὶ οἱ ὑπόλοιποι ἀπόστολοι εἶχαν ἀπιστήσει στὰ λόγια τῶν μυροφόρων, ἀλλὰ ἡ ἀπιστία τοῦ Θωμᾶ ἦταν λιγότερο δικαιολογημένη, ἐφ’ ὅσον τὴν ἐμφάνιση τοῦ Κυρίου μαρτυροῦσαν ἐπιπρόσθετα καὶ οἱ δέκα ἀπόστολοι.

[3] «Ζητεῖ γὰρ αὐτὸς ἰδεῖν αὐτόν. Καὶ οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ τὸν τύπον τῶν ἥλων. Καὶ οὐ μέχρι τούτων ἵστησι τὸ περίεργον, ἀλλὰ καὶ βαλεῖν τὸν δάκτυλον εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων καὶ τὴν χεῖρα εἰς τὴν πλευρὰν αὐτοῦ». ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΖΙΓΑΒΗΝΟΥ, Ἑρμηνεία τοῦ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγελίου, κ΄, PG 129, 1488C.

H ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΘΩΜΑ Β

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Τὰ λόγια τοῦ Θωμᾶ μαρτυροῦν πολλὴ εἰλικρίνεια καὶ ἀποφασιστικότητα, ἀλλὰ λίγη διάθεση νὰ καθυποτάξῃ τὸ ὁρατὸ στὸ ἀόρατο. Εἶναι προτιμότερο νὰ πεθάνουμε καὶ νὰ πᾶμε μὲ τοὺς ἐν Χριστῷ φίλους μας καὶ ἀδελφούς μας πρὸς τὸν κόσμο ἐκεῖνο, τὸν ἀληθινό, παρὰ νὰ μείνουμε πίσω στὸν κόσμο αὐτό, ὁ ὁποῖος γίνεται γιὰ μᾶς συνεχῶς πτωχότερος καὶ γυμνότερος[1].

Ἂς σημειώσουμε ὅτι τὸ ὄνομα Θωμᾶς εἶναι Ἀραμαϊκὸ καὶ Ἑβραϊκό. Ἐκεῖνοι ποὺ μιλοῦσαν τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, τὸ μετέφραζαν «Δίδυμος»[2].

Κατὰ τὸν Μυστικὸ Δεῖπνο ὁ Θωμᾶς ρωτᾶ τὸν Κύριο: «Κύριε, οὐκ οἴδαμεν ποῦ ὑπάγεις. Καὶ πῶς δυνάμεθα τὴν ὁδὸν εἰδέναι;»[3] Δηλαδὴ «Κύριε, δὲν ξέρουμε ποὺ πηγαίνεις τώρα, καὶ πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ γνωρίζουμε τὸν δρόμο;». Ὁ Θωμᾶς ὠθεῖται στὴν ἐρώτησή του ἐκ τοῦ ὅτι ὁ Κύριος εἶπεν ἤδη ὅτι στὸν τόπο ἐκεῖνο ἐπρόκειτο νὰ παραλάβῃ καὶ αὐτούς[4]. Ὁ Θωμᾶς, ὅπως ἀναφέρει ὁ Ζιγαβηνός, θεωροῦσε ὅτι ὁ τόπος, ποὺ ἐπρόκειτο νὰ πάῃ ὁ Κύριος καθὼς καὶ ἡ ὁδὸς εἶναι αἰσθητή[5].

(συνεχίζεται)

---

[1] Βλ. Τρεμπέλα, Ὑπόμνημα, ἔνθ. ἀν., σσ. 407-408.

[2] Ἴσως δόθηκε σ’ αὐτὸν τὸ ὄνομα «Δίδυμος», ὅπως ἀναφέρει ὁ Ζιγαβηνός, «διὰ τὸ συνάμα ἀδελφῷ γεννηθῆναι». Τρεῖς φορὲς στὸ κατὰ Ἰωάννη Εὐαγγέλιο προστίθεται ἡ φράση «ὁ λεγόμενος Δίδυμος». Αὐτὴ ἡ φράση δὲν συναντᾶται στοὺς Συνοπτικοὺς Εὐαγγελιστὲς (Ματθαῖος, Μᾶρκος καὶ Λουκᾶς). Μερικοὶ ἀπὸ τοὺς νεώτερους ἑρμηνευτὲς βλέπουν στὸ ὄνομα «Δίδυμος» ὑπαινιγμὸν στὸ ὅτι ὁ Θωμᾶς ἔφερε στὸν ἑαυτό του δύο ἀνθρώπους, ἕνα πιστὸ καὶ ἕνα ἄπιστο, ἕνα Ἰακὼβ καὶ ἕνα Ἡσαῦ. Ἦταν δηλαδὴ ἄνθρωπος δίψυχος.

[3] Ἰω. ιδ΄, 5.

[4] Βλ. Τρεμπέλα, Ὑπόμνημα, ἔνθ. ἀν., σ. 509. Ὁ Πέτρος στὴν παροῦσα ἐρώτηση παραμένει σιωπηλὸς ἂν καὶ ἡ ἐρώτηση τοῦ Θωμᾶ εἶναι ἡ ἴδια μὲ ἐκείνη, ποὺ ἔθεσε προηγουμένως ὁ Πέτρος. Μερικοὶ ἑρμηνευτὲς θεωροῦν ὅτι ἡ σιγὴ τοῦ Πέτρου εἶναι ἔνδειξη γιὰ τὸ ὅτι ἐκείνη τὴ στιγμὴ ὁ Πέτρος ἀπουσίαζε. Ὅμως ἡ προφητεία τοῦ Κυρίου γιὰ τὴν τριπλὴ ἄρνηση τοῦ Πέτρου ἠχεῖ ἀκόμη στὰ αὐτιά τοῦ Πέτρου καὶ αὐτὸ ἐξηγεῖ πλήρως τὴν σιγὴ τοῦ Πέτρου σὲ ὅλη τὴν ὑπόλοιπη ὁμιλία τοῦ Κυρίου.

[5] «Ὤετο γὰρ αἰσθητὸν εἶναί τινα τόπον, ὅπου ὑπάγει, καὶ ὁδὸν ὁμοίως τοιαύτην». ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΖΙΓΑΒΗΝΟΥ, Ἑρμηνεία τοῦ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγελίου, ιδ΄, PG 129, 1393B.