Ἀπόστιχα Α΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Ἀπόστιχα ἢ «ἀπὸ στίχου» ἢ «τὰ τοῦ στίχου» ὀνομάζονται τροπάρια, τὰ ὁποῖα ψάλλονται στὸ τέλος τοῦ ἑσπερινοῦ (μετὰ τὰ πληρωτικὰ) καὶ τοῦ ὄρθρου καθημερινῆς (μετὰ τὴν ἐκτενῆ καὶ πρὸ τῆς ἀπολύσεως, ὅταν διαβάζωνται οἱ ψαλμοὶ τῶν αἴνων), εἶναι δὲ καὶ αὐτὰ μιὰ ὁμάδα τῶν στιχηρῶν[1]. Στὸ βιβλίο τῆς Παρακλητικῆς διαβάζουμε «Ψάλλομεν τὸ ἀναστάσιμον στιχηρὸν τῶν ἀποστίχων». Κάτω ἀπὸ τὴν ἐπιγραφὴ «Ἀπόστιχα» ἀκολουθεῖ ἄλλη ἐπιγραφή, «ἕτερα στιχηρὰ κατ’ ἀλφάβητον»[2]. Ἡ διαφορὰ αὐτῶν τῶν δύο ὁμάδων εἶναι ὅτι τὰ στιχηρὰ προηγοῦνται στὴν ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ τοῦ ὄρθρου καὶ παρεμβάλλονται στὸ τέλος ὁλόκληρων ψαλμικῶν στίχων, ἐνῷ τὰ ἀπόστιχα ἀκολουθοῦν, κλείνουν τὶς ἀκολουθίες αὐτὲς καὶ τοποθετοῦνται σὲ μικρὰ ψαλμικὰ ἀντίφωνα, δηλαδὴ σὲ μεμονωμένους στίχους ἐπιλεκτικὰ ἀπὸ κάποιον ψαλμό, ἐνῷ οἱ ἄλλοι στίχοι τοῦ ψαλμοῦ αὐτοῦ παραλείπονται.

(συνεχίζεται)

---

[1] Ὁ Συμεὼν Θεσσαλονίκης ὀνομάζει τὰ τροπάρια αὐτὰ «ἀπόστιχα ἢ ἀπὸ στίχου», γιατὶ ὑπάρχουν «οἱ σὺν αὐτοῖς ψαλλόμενοι στίχοι» καὶ γιατὶ διακρίνονται αὐτὰ ἀπὸ τὰ τροπάρια χωρὶς στίχο, ὅπως εἶναι τὰ τροπάρια τῆς λιτῆς. Βλ. ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Περὶ τῆς θ. προσευχῆς, κεφ. τμα΄, PG 155, στ. 616.

[2] Αὐτὰ ἀρχίζουν ἀπὸ τὸν ἑσπερινὸ τοῦ Σαββάτου τοῦ α΄ ἤχου καὶ συνεχίζουν στοὺς ἑσπερινοὺς τῶν ἄλλων ἤχων. Ἔχουν ἀλφαβητικὴ ἀκροστιχίδα, δηλαδὴ ἂν πάρουμε τὸ πρῶτο γράμμα κάθε τροπαρίου, στὸ ὁποῖο στιχολογεῖται ψαλμικὸς στίχος, σχηματίζεται τὸ ἀλφάβητο. Στὸν α΄ ἦχο τὰ στιχηρὰ κατ’ ἀλφάβητον ξεκινοῦν μὲ τὰ γράμματα Α, Β, Γ, στὸ β΄ ἦχο Δ, Ε, Ζ κ.ο.κ. Τὸ πρῶτο τροπάριο τῶν ἀποστίχων δὲν συμπεριλαμβάνεται στὴν ἀλφαβητικὴ ἀκροστιχίδα.