Εσπερινός, Προοιμιακός -Ψαλμός 103 Β΄. Ευλογητάρια, Καθίσματα, Στιχηρά.

(Σκίτσο Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Αυτούς τους στίχους της δοξολογίας οι ιεροψάλτες μας ψάλλουν μελωδικά κατά τους πανηγυρικούς εσπερινούς ή όταν τελείται αγρυπνία και είναι γνωστοί με το όνομα ανοιξαντάρια.

Ο προοιμιακός προβάλλει το μεγαλείο του Δημιουργού μέσω των δημιουργημάτων και καλεί τον άνθρωπο, την κορωνίδα της δημιουργίας, να σταθεί ανάμεσα στον Πλάστη και στην πλάση και να υμνήσει και να δοξολογήσει τον Ύψιστο.

Λέγεται προοιμιακός διότι είναι τοποθετημένος στην αρχή του Εσπερινού. Πριν τον προοιμιακό ψαλμό έχουμε το «Δεύτε προσυνήσωμεν...»

Τον προοιμιακό ψαλμό, το καταξίωσον (στον εσπερινό) και τον εξάψαλμο (στον όρθρο) αναγινώσκει ο προεστώς, δηλαδή ο πρώτος τη τάξει

Πως ονομάζονται και ποιοί είναι οι ύμνοι που ψάλλονται στην Εκκλησία;

Οι ύμνοι της εκκλησίας μας είναι:

1. Τα Ευλογητάρια: Ύμνοι στους οποίους προτάσσεται ο στίχος «Ευλογητός ει Κύριε...». ΄Έχουμε δύο ειδών ευλογητάρια: Τα αναστάσιμα, που ψάλλονται τις Κυριακές στον Όρθρο, το Σάββατο του Λαζάρου και το Μ. Σάββατο (Μεγάλη Παρασκευή εσπέρας – αργά Ευλογητάρια), και τα νεκρώσιμα που ψάλλονται όταν τελείται κηδεία αλλά και στα μνημόσυνα.

2. Καθίσματα: Ύμνοι που ψάλλονται στον Όρθρο για να δοθεί η ευκαιρία στους πιστούς να κάθονται για λίγο. Ψάλλονται μετά τα Απολυτίκια. Στα μοναστήρια αναγινώσκονται και τα καθίσματα του ψαλτηρίου πριν από τα καθίσματα (τροπάρια).

3. Στιχηρά: Τροπάρια μπροστά από τα οποία εκφωνούνται εμμελώς στίχοι: π.χ. στον Όρθρο ψάλλονται τα στιχηρά των Αίνων (Ψαλμοί 148, 149, 150). Στον Εσπερινό επίσης σε κάθε ένα από τα τροπάρια προηγείται ψαλμικός στίχος (οι δύο τελευταίοι στίχοι του 141ου Ψαλμού και οι στίχοι του 129ου Ψαλμού). Γι΄αυτό και ονομάζονται Στιχηρά του Εσπερινού. Τα στιχηρά μπορεί να είναι αυτόμελα, προσόμοια και ιδιόμελα. Τα ιδιόμελα είναι πάντοτε σε στιχηραρικό αργοσύντομο μέλος. Έχουμε επίσης τα στιχηρά ιδιόμελα της λιτής, που ψάλλονται αργοσύντομα χωρίς στίχο. Έχουμε τα στιχηρά των κεκραγαρίων, των αποστίχων και των αίνων.