Αντίφωνα, Αναβαθμοί, Υπακοή, Θεοτοκίο

(Προσωπογραφία Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

8. Αντίφωνα: Eίναι ύμνοι που ψάλλονται και από τους δύο χορούς διαδοχικά π.χ τα σύντομα τροπάρια της Θείας Λειτουργίας: «Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου..» και «Σώσον ημάς Υιέ Θεού..». Πολύ αγαπητά είναι αυτά των ομάδων των Αναστάσιμων Αναβαθμών του ΄Ορθρου και τα 15 Αντίφωνα της Μεγάλης Παρασκευής, που ψάλλονται πριν από τον Κανόνα.

9. Αναβαθμοί: Πρόκειται για 75 μικρά τροπάρια, που ψάλλονται στον Όρθρο κάθε Κυριακής «κατ΄αντιφωνίαν» (εναλλάξ από τους δύο χορούς των ψαλτών) σύμφωνα με τον ήχο της Εβδομάδας, μετά την Υπακοή. Αποδίδονται στον Θεόδωρο τον Στουδίτη. Κάθε αντίφωνο έχει τρεις αναβαθμούς. Κάθε ήχος έχει τρία αντίφωνα –κατά συνέπεια εννέα αναβαθμούς- εκτός από τον Πλάγιο Δ΄ήχο που έχει τέσσερα αντίφωνα και δώδεκα αναβαθμούς. Την ονομασία τους οφείλουν στους 15 αναβαθμούς του 18ου καθίσματος του Ψαλτηρίου (Ψαλμοί 119-133, ωδές των Αναβαθμών), που τους αντικατέστησαν.

10. Υπακοή: Σήμερα Υπακοή λέγεται το τροπάριο που αναγινώσκεαι εμμελώς μετα την Γ΄ Ωδή του Κανόνος του Όρθρου. Ωστόσο, παλαιότερα ο τρόπος του να ψάλλει κανείς «καθ΄υπακοήν» είχε άλλη έννοια.

Θεοτοκίο (θεοτοκίον) ονομάζεται κάθε τροπάριο που αναφέρεται στην υπεραγία Θεοτόκο, εξ ου και η ονομασία του.

Η συνηθέστερη σειρά αναφοράς των «θεοτοκίων» κατά τις εκκλησιαστικές ακολουθίες, και ειδικότερα στον Όρθρο είναι μετά τα λεγόμενα «δοξαστικά» τροπάρια και άλλες φορές ακολουθούν το «εξαποστειλάριο». Πάντοτε όμως τα «θεοτοκία» είναι εκείνα που επισφραγίζουν την όλη σειρά των τροπαρίων. Ενώ δηλαδή τα «δοξαστικά» εισάγονται κατά το πρώτο τμήμα της «Δοξολογίας» με το «Δόξα Πατρί και Υιώ και αγίω Πνεύματι», τα «θεοτοκία» εισάγονται στο δεύτερο μέρος αυτής: «και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων, αμήν».

Σημειώνεται πως τόσο ο Ακάθιστος ύμνος όσο και οι Παρακλητικοί κανόνες περιέχουν πολύ ωραία τροπάρια αναφερόμενα στη Θεοτόκο (θεοτόκια).