ΥΠΑΚΟΗ Β΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Φαίνεται ὅτι εἶναι ἕνα τροπάριο, τὸ ὁποῖο ψάλλεται μετὰ ἀπὸ κάθε στίχο ψαλμοῦ ἢ ᾠδῆς. Τέτοιο σύμπλεγμα τροπαρίου, τοῦ ὁποίου τὰ ἀκροτελεύτια ἐπαναλαμβάνει ὁ λαὸς ἢ ὁ χορός, εἶναι τὰ τροπάρια, ποὺ ψάλλονται κατὰ τὸν ἑσπερινὸ τῶν Χριστουγέννων καὶ τῶν Θεοφανίων «Λαθὼν ἐτέχθης ὑπὸ τὸ σπήλαιον...» κλπ.

Ὁ τρόπος, μὲ τὸν ὁποῖο ψαλλόταν ἡ ὑπακοή, δὲν συνεχίστηκε στοὺς ἑπόμενους αἰῶνες, ἔμεινε ὅμως ὁ ὅρος ὑπακοή, ποὺ δηλώνει ἕνα τροπάριο, ποὺ ψάλλεται κυρίως στὸν ὄρθρο καὶ ἔχει ἐλεύθερη καὶ εὐρεῖα δομή. Τὸ «ἀλληλούϊα» ἀποτελεῖ τὴν «ὑπακοὴ» ὡρισμένων ψαλμῶν[1]. Ἐκτὸς ἀπὸ τὸ «ἀλληλούϊα», καθιερώθηκαν καὶ ἄλλα ἐφύμνια ἢ ὑπακοές[2]. Αὐτὰ ἀπετέλεσαν τὸ πρῶτο κύτταρο, ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἀργότερα προῆλθαν τὰ τροπάρια, τὰ στιχηρά, οἱ ὑπακοές, τὰ καθίσματα. Αὐτὰ βρίσκονται σήμερα ἐγκατεσπαρμένα σὲ διάφορα λειτουργικὰ βιβλία, ὅπως στὴν Παρακλητική, τὸ Τριῴδιο, τὸ Πεντηκοστάριο καὶ ἀλλοῦ. Ὁ α΄, β΄, θ΄-ιγ΄, ιζ΄, κα΄ καὶ ἄλλοι ψαλμοὶ ἔχουν τὸ ἐφύμνιο «Ἀλληλούϊα», ὁ γ΄ ψαλμὸς τὴν ὑπακοὴ «κατόρθωσον», ὁ δ΄-στ΄ ψαλμὸς τὸ «οἰκτίρησοόν με, Κύριε», ὁ ζ΄ καὶ η΄ ψαλμὸς τὸ «σῶσον ἡμᾶς, Κύριε», ὁ ιδ΄-ιστ΄ τὸ «φύλαξόν με, Κύριε», ὁ ιη΄-κ΄ τὸ «Ἐπάκουσόν μου, Κύριε», ὁ κβ΄-κγ΄ ψαλμὸς τὸ «Ἐλέησόν με, Κύριε» κλπ.[3]. Ὅπως βλέπουμε στὰ πιὸ πάνω παραδείγματα, πολλοὶ ψαλμοὶ εἶχαν τὴν ὑπακοὴ «Ἂλληλούϊα».

(συνεχίζεται)

---

[1] Μεγάλου Ἀθανασίου, Ἐπιστολὴ πρὸς Μαρκελλῖνον, PG 27, 37.

[2] Μεταγενέστερα αὐτὰ ὠνομάστηκαν ὑποψάλματα.

[3] Βλ. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ὑμνογραφία, σσ. 163-164.