Στιχηρὰ ἀνατολικὰ Α΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Στὸ βιβλίο τῆς Παρακλητικῆς, καὶ ἰδιαίτερα στὸν ἑσπερινὸ τοῦ Σαββάτου, καθὼς καὶ στοὺς αἴνους τῆς Κυριακῆς, συναντοῦμε σὲ κάθε ἦχο τέσσερα στιχηρά, ποὺ φέρουν τὸν τίτλο «στιχηρὰ ἀνατολικὰ» ἢ «στιχηρὰ ἀναστάσιμα». Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ τὴν ὀκτώηχο ἢ τὴν παρακλητική, ἔχουμε καὶ σὲ ἄλλα λειτουργικὰ βιβλία τὴν ὀνομασία ἀνατολικά. Συνολικὰ ἔχουμε αὐτὴ τὴν ὀνομασία στὰ ἑξῆς τροπάρια:

1. Στιχηρὰ τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ τῶν ἀποστίχων

2. Στιχηρὰ τῆς λιτῆς στὸν ἑσπερινὸ

3. Δοξαστικὰ τοῦ ἑσπερινοῦ

4. Στιχηρὰ καὶ ἀπόστιχα τῶν αἴνων

5. Δοξαστικὰ τῶν αἴνων

Κάποιοι ἐρευνητές, ἑρμηνεύοντας τὸ ἐπίθετο «ἀνατολικά», θεώρησαν ὅτι αὐτὰ μαρτυροῦν τὸ ὄνομα τοῦ ποιητῆ αὐτῶν τῶν ὕμνων. Κυριώτεροι ὑμνογράφοι, ποὺ ἔχουν τὸ ὄνομα Ἀνατόλιος, εἶναι οἱ ἀκόλουθοι:

1. Ἀνατόλιος Λαοδικείας (+270 μ.Χ.). Ἔχει συνθέσει πολὺ ἀρχαῖα τροπάρια[1].

2. Ἀνατόλιος,  πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως[2] (449-458 μ.Χ.). Πολλοὶ ἐρευνητὲς θεωροῦν ὅτι ἔχει συνθέσει τὰ ἀναστάσιμα ἀνατολικά, ποὺ βρίσκονται στὴν ὀκτώηχο.

3. Ἀνατόλιος ὁ ποιητής, ὁ ὁποῖος ἦταν σύγχρονος τοῦ Ῥωμανοῦ τοῦ Μελῳδοῦ. Εἶναι ὀ συνθέτης τῆς ἀκολουθίας τοῦ ἁγίου Ῥωμανοῦ τοῦ Μελῳδοῦ.

4. Ἀνατόλιος Στουδίτης μοναχός, ἐπιστολογράφος Θεοδώρου τοῦ Στουδίτη[3] (770 μ.Χ.). Ὁ μοναχὸς αὐτὸς θεωρεῖται ὅτι ἔγραψε τὰ ἰδιόμελα Ἀνατολίου καὶ τὰ Ἀνατολικὰ τῆς ὀκτωήχου.

5. Ἀνατόλιος μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ὁ ὁποῖος ἔζησε κατὰ τὸν 9^ο αἰῶνα.

(συνεχίζεται)

---

[1] Ὁ Ἀνατόλιος Λαοδικείας ἀναφέρεται ὅτι συνέθεσε κανόνες γιὰ τὸ Πάσχα. Βλ. Εὐσεβίου, Ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία, Ζ΄, 32, 13, ΒΕΠΕΣ, τ. 20, σ. 40.

[2] Ὁ πατριάρχης Ἀνατόλιος ἔχει λάβει μέρος στὴν τετάρτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, ποὺ ἔγινε στὴ Χαλκηδόνα τὸ 451 μ.Χ.

[3] Ὅμως ἂν ἡ ὀνομασία τῶν τροπαρίων αὐτῶν προερχόταν ἀπὸ τὸ ὄνομα τοῦ ποιητῆ των, Ἀνατολίου, τότε αὐτὰ ἔπρεπε νὰ ὀνομάζονται «ἀνατολιακά», καὶ ὄχι «ἀνατολικά».