Κανόνας A΄.

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Σκίτσο: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Οἱ πρῶτοι συνθέτες κανόνων, ὅπως ἀναφέραμε στὸ προηγούμενο κεφάλαιο, ἦταν οἱ Ἀνδρέας Κρήτης (660-740 μ.Χ.), Ἰωάννης Δαμασκηνὸς καὶ Κοσμᾶς Μαϊουμᾶ. Κατὰ τὴν περίοδο τῆς εἰκονομαχίας οἱ εἰκονοκλάστες κατέκαυσαν καὶ ἀφάνισαν τὰ λειτουργικὰ βιβλία τῆς Ἐκκλησίας μας. Αὐτὸς εἶναι καὶ ἕνας λόγος, ποὺ χάθηκαν τὰ πιὸ πολλὰ κοντάκια, ποὺ συνέθεσε ὁ Ῥωμανὸς Μελῳδός. Ἔτσι οἱ τρεῖς προαναφερθέντες μελῳδοὶ ἐπιδόθηκαν στὴ σύνθεση κανόνων[1]. Οἱ κανόνες δὲν ἦταν ἁπλᾶ ἕνα προϊὸν τοῦ 7^ου-8^ου αἰώνα, ἀλλὰ ὡς μορφὴ προϋπῆρχε. Οἱ κανόνες ἦταν παλαιότερα τὰ ἀντίφωνα, τὰ ὁποῖα ψαλλόντουσαν μαζὶ μὲ τοὺς στίχους τῶν ἐννέα ᾠδῶν. Ἄρα πολὺ νωρὶς μαζὶ μὲ τὶς ᾠδὲς ἐψάλλοντο καὶ τὰ ἀντίφωνα αὐτά. Ἔτσι ἀπὸ τὰ ἁπλᾶ ἀντίφωνα προῆλθαν οἱ εἱρμοὶ καὶ τὰ τροπάρια καὶ παράλληλα παρουσιάσθηκαν διαμορφούμενοι καὶ οἱ κανόνες[2]. Ἔχουμε μαρτυρίες, κατὰ τὶς ὁποῖες πολὺ πρὶν ἀπὸ τὸν ἅγιο Ἀνδρέα Κρήτης ὑπῆρχε ἐν χρήσει στὴν Ἐκκλησία κάποιο εἶδος, πρόγονος τοῦ κανόνα[3].

(συνεχίζεται)

---

[1] Ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς τρεῖς αὐτοὺς μελῳδούς, ὑπῆρξαν καὶ ἄλλοι ποιητὲς κανόνων, ὅπως ὁ Γεώργιος Νικομηδείας, ὁ ὁποῖος ἦταν σύγχρονος τοῦ Μεγάλου Φωτίου. Στὸν Πατμιακὸ κώδικα 266 καλεῖται Κύπριος.

[2] Βλ. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ὑμνογραφία, σ. 25.

[3] Οἱ ἀββᾶδες Ἰωάννης καὶ Σωφρόνιος πῆγαν στὸ Σινᾶ καὶ παρευρέθηκαν στὴν ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ ὄρθρου, ρώτησαν δὲ τὸν ἀββᾶ Νεῖλο: «Γιατί στὸν Κανόνα δὲν ψάλλετε τὸ Θεὸς Κύριος, στὴ στιχολογία τῶν ψαλμῶν καθίσματα ἀναπαύσιμα, οὔτε στὴν ᾠδὴ τῶν τριῶν Παίδων οὐδὲν τροπάριο, οὔτε στὸ Μεγαλύνει, οὔτε στὴ Δοξολογία τὸ τροπάριο τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου;». Βλ. Pitra, Juris Eccles. Graecorum historia et monumenta, τ. 1, σ. 220. Παρόμοια κάποιος μοναχὸς κατὰ τὸν 4^ο αἰῶνα ἔλεγε στὸν ἀββᾶ Παμβώ: «Ἀββᾶ, ἐν ἀμελείᾳ δαπανῶμεν τὰς ἡμέρας ἡμῶν ἐν τῇ ἐρήμῳ ταύτῃ, καὶ οὔτε κανόνας οὔτε τροπάρια ψάλλομεν. Ἀπελθόντος γάρ μου ἐν Ἀλεξανδρείᾳ, εἶδον διατί καὶ ἡμεῖς οὐ ψάλλομεν κανόνας καὶ τροπάρια». Τότε ὁ ἀββᾶς Παμβὼ τοῦ ἀπάντησε: «Οὐαὶ ἡμῖν, τέκνον, ὅτι ἔφθασαν αἱ ἡμέραι, ἐν αἷς ὑπολείψουσιν οἱ μοναχοὶ τὴν στερεὰν τροφήν, τὴν διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ῥηθεῖσαν, καὶ ἐξακολουθήσουσιν ᾄσματα καὶ ἤχους. Ποία γὰρ κατάνυξις, ποία δάκρυα τίκτονται ἐκ τῶν τροπαρίων; Εἰ γὰρ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ παριστάμεθα, ἐν πολλῇ κατανύξει ὀφείλομεν ἵστασθαι καὶ οὐχὶ ἐν μετεωρισμῷ. Καὶ γὰρ οὐκ ἐξῆλθον οἱ μοναχοὶ ἐν τῇ ἐρήμῳ ταύτῃ, ἵνα παρίστανται τῷ Θεῷ καὶ μετεωρίζωνται καὶ μελῳδῶσιν ᾄσματα καὶ ῥυθμίζωσιν ἤχους καὶ σείωσι χεῖρας καὶ μεταβαίνωσι πόδας». Γεροντικόν, Ἀββᾶ Παμβώ, ἀββᾶ Νιτρίας, παρὰ Π. Ρομπότου, σ. 150. Δὲν μποροῦμε νὰ ξέρουμε πότε ἔζησε ἀκριβῶς ὁ ἀββᾶ Παμβώ, διότι ὑπῆρξαν καὶ ἄλλοι πατέρες μὲ τὸ ὄνομα Παμβώ, ὅπως ὁ ἀββᾶ Παμβὼ τοῦ 5^ου αἰώνα.