Παρασκευή 24 Σεπτεμβρίου 2010

Ο Κανόνας και ο μεγάλος Κανόνας


Χριστόδουλος Βασιλειάδης
Διδάκτωρ Θεολογίας - Μουσικός

Α. Κανόνας


1. Κανόνας
Η λέξη «Κανόνας» σημαίνει το ίσιο ραβδί, που χρησιμεύει για μέτρηση διαφόρων αντικειμένων. Γενικά σημαίνει το μέτρο, το υπόδειγμα και το ρυθμιστή. Προέρχεται από τη ρίζα καν- και δηλώνει το καλάμι. Σχετική λέξη είναι και η Κανά, που σημαίνει τόπο όπου φυτρώνουν πολλά καλάμια[1].

Στην υμνολογία Κανόνας λέγεται ένας μεγάλος ύμνος, ο οποίος αποτελείται από ωδές. Ο αριθμός των ωδών ποικίλλει αλλά ουδέποτε είναι μεγαλύτερος του εννέα[2].

Ο κανόνας αποτελείται από εννέα ωδές, διότι εννέα είναι οι ωδές μέσα στην Αγία Γραφή. Τις ωδές αυτές της Αγίας Γραφής τις χρησιμοποίησε η Εκκλησία μας μέσα στη λατρεία της μαζί με το ψαλτήρι.

Είναι πλήρης ο κανόνας όταν έχει οκτώ ωδές (παραλείπεται η δεύτερη ωδή, λόγω του πένθιμου και ελεγκτικού χαρακτήρα της). Ο κανόνας εμφανίζεται γύρω στον η΄ αιώνα. Αντικατέστησε το ήδη από τον ε΄ αιώνα υπάρχον κοντάκιο.

2. Ωδή
Ωδή σημαίνει το τραγούδι, το άσμα. Παράγεται δε από το ρήμα άδω, που σημαίνει τραγουδώ, από το οποίο παράγεται και το ουσιαστικό «ωδείο».

Κάθε ωδή αποτελείται από τον «ειρμό» και από τρία ή τέσσερα τροπάρια, τα οποία ακολουθούν τον ειρμό.

3. Ειρμός - Τροπάριο
            Ειρμός λέγεται το πρώτο τροπάριο, η πρώτη στροφή κάθε ωδής. Σύμφωνα με αυτό το τροπάριο ρυθμίζονται και ψάλλονται τα υπόλοιπα τροπάρια. Το ουσιαστικό «ειρμός» παράγεται από το ρήμα «είρω», το οποίο σημαίνει συνάπτω, συνδέω, συμπλέκω.

            Τα τροπάρια ονομάζονται έτσι διότι τρέπονται σύμφωνα με τον ειρμό. Ακολουθούν δηλαδή τον ειρμό και τονικά, και μετρικά και μουσικά[3].

4. Ακροστιχίδα
            Οι κανόνες, όπως και τα κοντάκια έχουν πολλές φορές «ακροστιχίδα». Το πρώτο γράμμα των ειρμών και των τροπαρίων, όταν το πάρουμε κατά σειρά, μας δίνει μια φράση ή μερικές φορές σχηματίζει το αλφάβητο. Αυτό ονομάζεται «ακροστιχίδα».

5. Οι εννέα βιβλικές ωδές

Ωδή Α΄ (Έξοδος, ιε΄)
            Τον ύμνο αυτό ανέπεμψαν ο Μωυσής και οι Ισραηλίτες όταν με θαυμαστό τρόπο πέρασαν την Ερυθρά Θάλασσα.

Ωδή Β΄ (Δευτερονόμιο, λβ΄)
            Η δεύτερη ωδή συντέθηκε και αυτή από τον Μωυσή κατόπιν εντολής του Θεού. Είναι μια διαμαρτυρία προς τους Ισραηλίτες για την αχαριστία τους απέναντι στις τόσες ευεργεσίες του Θεού. Συντέθηκε λίγο πριν από το θάνατο του Μωυσή.

Ωδή Γ΄ (Α΄ Βασιλειών, β΄)
            Η Τρίτη ωδή είναι σύνθεση της προφήτιδας Άννας, η οποία ήταν μητέρα του Σαμουήλ. Είναι μια ευχαριστία στον Θεό, ο οποίος άκουσε τις προσευχές της και έλυσε την ατεκνία της, χαρίζοντάς της τον Σαμουήλ.

Ωδή Δ΄ (Αββακούμ, γ΄)
            Η τέταρτη ωδή είναι σύνθεση του Αββακούμ. Σ’ αυτόν εξαίρεται το μεγαλείο του Θεού.

Ωδή Ε΄ (Ησαΐας, κστ΄)
            Η Πέμπτη ωδή συντέθηκε από τον προφήτη Ησαΐα. Είναι ένας ύμνος στον οποίο προφητεύεται η έλευση του Χριστού. Η αρχή της ωδής είναι η εξής: «Εκ νυκτός ορθρίζει το πνεύμα μου προς σε, ο Θεός, διότι φως τα προστάγματά σου επί της γης».

Ωδή ΣΤ΄ (Ιωνάς, β΄)
            Η έκτη ωδή είναι μια ευχαριστία του προφήτη Ιωνά προς τον Θεό. Ο προφήτης έψαλλε τον ύμνο μέσα στην κοιλιά του κήτους, όπου βρισκόταν για τρεις μέρες και τρεις νύκτες.

Ωδή Ζ΄ (Δανιήλ, γ΄)
            Η έβδομη ωδή είναι ένας ευχαριστήριος ύμνος των τριών παίδων (Ανανία, Αζαρία και Μισαήλ ή Σεδράχ, Αβδεναγώ και Μισάχ), οι οποίοι ερρίφθησαν μέσα στην κάμινο της φωτιάς. Την ωδή αυτή ανέπεμψαν οι τρεις παίδες μέσα στην κάμινο διά μέσου του στόματος του Αζαρία.

Ωδή Η΄ (Δανιήλ, γ΄)
            Η ογδόη ωδή είναι πάλι ύμνος των τριών παίδων μέσα στο μέσο της καμίνου. Διά μέσου του ύμνου αυτού εξαίρεται το μεγαλείο του Θεού.

Ωδή Θ΄ (Λουκάς, α΄)
            Η ενάτη ωδή είναι ένας ύμνος της Υπεραγίας Θεοτόκου. Την ωδή αυτή ανέπεμψε λίγο μετά τον ευαγγελισμό της από τον αρχάγγελο Γαβριήλ και αφού επισκέφθηκε την συγγένισσά της Ελισάβετ.

            Ενωμένος με αυτό τον ύμνο είναι και η ωδή του προφήτη Ζαχαρία, για τη γέννηση του γιου του Ιωάννη του Βαπτιστή.


Β. Ο Μεγάλος Κανόνας


            Η ακολουθία του μεγάλου κανόνος περιλαμβάνει κυρίως ένα αρκετά εκτεταμένο κανόνα, τον οποίο έχει συνθέσει ο άγιος Ανδρέας, αρχιεπίσκοπος Κρήτης, ο Ιεροσολυμίτης. Λέγεται έτσι, όχι μόνο διότι είναι μεγάλος σε έκταση (περιλαμβάνει 250 τροπάρια), αλλά και για το βάθος των νοημάτων του. Το περιεχόμενό του αναφέρεται σε όλη την ιστορία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, από την εποχή του Αδάμ μέχρι και αυτής της Αναλήψεως του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.

            Μέσω αυτού του κανόνα προτρέπεται κάθε χριστιανός να μιμηθεί το καλό και να αποφεύγει την αμαρτία.

            Η ακολουθία αυτή ψάλλεται μόνο μια φορά το χρόνο, το απόγευμα της Τετάρτης της Ε΄ εβδομάδας των νηστειών της μεγάλης τεσσαρακοστής. Στα μοναστήρια ψάλλεται το πρωί της επομένης Πέμπτης, στην ακολουθία του όρθρου, όπου είναι και η φυσική της θέση. Η μετάθεση αυτή (από τον όρθρο της Πέμπτης στον Εσπερινό της Τετάρτης) έγινε για να μπορούν να τον παρακολουθούν όσο το δυνατό περισσότεροι πιστοί.


[1] Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 7, 1965, σελ. 316
[2] Η μεγάλη εβδομάς μετά ερμηνείας, υπό αρχιμ. Επιφανίου Ι. Θεοδωροπούλου, Εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2002, σελ. 24
[3] Ο Ακάθιστος Ύμνος, μετά ερμηνείας, υπό αρχιμ. Επιφανίου Ι. Θεοδωροπούλου, Έκδοσις Ιερού Ησυχαστηρίου Κεχαριτωμένης Τροιζήνος, σελ. 24

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου